Skip to main content

Full text of "Merowingische und Karolingische Formulare"

See other formats 


m- 
>'^^^ 


Pirsoji 

MeroT/ingische  und  karoling- 
ische  Formulare 


■fe 


%^ 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/merowingischeunOOpirs 


Sammlung  vulgärlateinischer  Texte 

herausgegeben  von  W.  Heraeus  und  H.  Morf 

=  5.  Heft  


Merowingische  und 
Karolingische  Formulare 


herausgegeben 


von 


J.  Pirson 


Heidelberg  1913 
Carl  Winters   Universitätsbuchhandlung 


Verlags-Nr.  974 


f  EB  1 2 1955 

IGIO 


Einleitung. 


Dieses  Heft  bietet  eine  Auswahl  merowingischer  und  karo- 
lingischer  Formulare,  die  zumeist  in  Frankreich,  zum  Teil  auch 
in  Deutschland,  in  der  Schweiz  und  in  Spanien  abgefaßt  worden 
sind;  sie  enthalten  Musterbeispiele  von  Urkunden  und  Briefen 
verschiedener  Art  zum  Gebrauch  für  weltliche  und  geistliche 
Notare.  Die  hier  veröffentlichten  Texte  stammen  aus  dem  6.,  7., 
8.  und  9.  Jahrhundert  und  lassen  an  dem  sprachlichen  Aus- 
druck die  frühere  oder  spätere  Entstehungszeit  erkennen.  Hier 
aber  im  Gegensatz  zu  anderen  Schriften  gilt  bei  der  Würdigung 
der  Sprachformen  der  Grundsatz:  je  älter,  je  verderbter.  Die 
merowingischen,  d.  h.  vor  750  abgefaßten  Formulare,  fallen  in 
eine  Periode  geistiger  und  sittlicher  Verrohung:  infolge  der 
durch  die  Einwanderung  und  Niederlassung  germanischer  Völker 
auf  dem  gallischen  Boden  hervorgerufenen  politischen  Um- 
wälzungen sank  das  kulturelle  Niveau  der  Galloromanen,  der 
Schulunterricht  hörte  fast  ganz  auf,  die  grammatikalische  und 
literarische  Überlieferung  aus  dem  Altertum  geriet  in  Ver- 
gessenheit, und  die  Schriftsprache  wurde  von  der  Umgangs- 
sprache, die  in  jener  Zeit  schon  romanisches  Gepräge  ange- 
nommen hatte,  in  weitgehendstem  Maße  beeinflußt.  Die  da- 
maligen Urkundenschreiber  der  städtischen  Verwaltungen  und 
der  königlichen  Kanzlei  wollten  sich  noch  wie  ihre  Vorgänger 
des  Lateins  bedienen,  aber  ihre  Kenntnis  der  Regeln  war  so 
mangelhaft,  daß  sie  oft  nicht  fähig  waren  ihre  Gedanken  richtig 
auszudrücken  und  daß  es  uns  oft  große  Schwierigkeit  macht 
den  Sinn  eines  Satzes  zu  erschließen.  Derartige  Sprachdenk- 
mäler, die  von  Vulgarismen  wimmeln  und  die  tiefste  Stufe 
der  Entwicklung  des  Schriftlateins  darstellen,  sind  sprach- 
historisch betrachtet  von  sehr  hohem  Interesse  und  bilden 
daher  den  Hauptteil  dieser  Sammlung.  Die  späteren  Texte 
weisen  eine  wesentlich  andere  Form  auf.  Unter  der  Regierung 
Karls  des  Großen  und  Ludwigs  des  Frommen  wurde  in  den 
klösterlichen  Schulen  der  Unterricht  in  der  Grammatik  und 
die  Lektüre  lateinischer  Schriftsteller  wiederum  eifrig  gepflegt; 
die  geistlichen  Notare,  denen  jetzt  die  Abfassung  von  Urkunden 


-   IV  - 

in  der  Hauptsache  zufiel,  waren  des  Lateins  wieder  mächtig 
und  sogar  imstande  die  Fehler  aus  älteren  Vorlagen  auszumerzen. 
Freilich  verschwinden  die  Vulgarismen  der  Merowingerzeit 
nicht  auf  einmal,  aber  es  läßt  sich  nicht  leugnen,  daß  die  Sprache 
der  Formulare  aus  der  zweiten  Hälfte  des  8.  und  vor  allem  aus 
dem  9.  Jahrhundert  eine  in  jeder  Hinsicht  viel  korrektere  ist. 
Doch  bei  ihrer  größeren  Regelmäßigkeit  hat  sie  auch  oft  ihren  eige- 
nen Charakter,  wie  das  Karolingische  Latein  überhaupt,  das  dem 
Schwulst  und  der  Geziertheit  früherer  Kirchenschriftsteller 
nachstrebt.  Deswegen  habe  ich  es  für  angebracht  gehalten 
auch  einzelne  Stücke  aus  der  besseren  Zeit  hier  aufzunehmen. 
Zugleich  wird  es  dadurch  möglich  den  sprachlichen  Abstand 
zwischen  den  jüngeren  und  älteren  Texten  sowie  die  Wirkungen 
der  karolingischen  Renaissance  auf  diesem  abgelegenen  Gebiet 
der  literarischen  Tätigkeit  richtig  zu  ermessen. 

Den  Text,   den   Zeumer  in   seiner  Ausgabe   der  Formulae 
für  die  Monumenta   Germaniae  historica  festgesetzt  hat,  habe 
ich   bis   auf   wenige    Lesarten,   die   ich   für   verbesserungsfähig 
hielt,    dieser   Auswahl    zugrunde    gelegt.     Der   von    demselben 
Gelehrten   beigegebene   Variantenapparat,   der   mitunter   wert- 
volles Material  enthält,  ist  herangezogen  worden;  aber  um  den 
vorgeschriebenen   Umfang   nicht   zu   überschreiten,   mußte   ich 
mich   auf   die  Formen   beschränken,   die   mir   besonders  inter- 
essant erschienen.    Zur  Einführung  in  die  Lektüre  der  Formu- 
lare habe  ich  in  einem  Anhang  die  Probestücke  aus  der  Samm- 
lung  von  Angers,   welche   die   meisten  Schwierigkeiten   bieten, 
ins  Deutsche  übertragen.    Die  juristischen  mit  einem  *  bezeich- 
neten Ausdrücke  sind  in  einem  besonderen  Verzeichnis  am  Schluß 
übersetzt  worden.    Zur  Interpretation  der  Formulare  empfiehlt 
es  sich  in  erster  Linie  folgende  Werke  zu  Rate  zu  ziehen: 
Zeumer,  K,,  Über  die  älteren  fränkischen  Formelsammlungen. 
Neues  Archiv  der   Gesellschaft  für  ältere  deutsche   Ge- 
schichtskunde.   VI  1881   S.  9-115. 
Breßlau,  H.,  Handbuch  der  Urkundenlehre  für  Deutschland 
und  Italien  I  1899  (X.   Kapitel:  Die  Urkundensprache). 
Rietsch,    Fr.,    Handbuch    der   Urkundwissenschaft.     2.  Aufl. 

Berlin  1904. 
Brunner,  H.,  Zur  Rechtsgeschichte  der  römischen  und  german. 

Urkunde.  I  BerUn  1880. 
Sickel,  Th.,  Acta  regum  et  imperatorum  Karolinorum  digesta 
et  enarrata.  I.  Teil:  Lehre  von  den  Urkunden  der 
ersten  Karolinger  (751—840).  Wien  1867.  (Über  die 
Sprache  S.  137—158). 
Neumanns  Handlexikon  zu  den  Quellen  des  römischen  Rechts. 
9.  Aufl.,  neu  bearbeitet  von  E.   Seckel.     Jena  1907. 


-  V  - 

Slijper,  E.,  De  formularum  Andecavensium  latinitate  dispu- 
tatio.    Diss.  Amsterdam  1906. 

Pirson,  J.,  Le  latin  des  formules  merovingiennes  et  carolin- 
giennes.  I:  Phonetique.  Roman.  Forschungen:  Band 
XXVI   S.  837-944  Erlangen  1909. 

Beszard,  L.,  La  langue  des  formules  de  Sens.  Paris  Cham- 
pion  1910. 


Abkürzungen : 

Z.   =  Zeumer,   K.,    Formulae    merowingici    et    karolini    aevi. 

Monumenta  Germaniae  historica.  Legum  sectio  V:  Formulae. 

Hannover  1886. 
F.  =  Formulae. 
A  1   =  Codex  Lugduno  Batavus,  bibliothecae  publicae  n.  114, 

9.    Jh.;    A  2   =   Cod.    Parisiensis   Lat.   nr.    4627,   9.    Jh.; 

A  3  =  Codex  Parisiensis  Lat.  nr.  10  756,    9.   Jh.;   a  1  = 

cod.  Varsoviensis,  9.  Jh. ;  a  2  =  cod.  Parisiensis  Lat.  4409, 

9.   Jh.;   a  2*  =  Cod.  Vaticanus  Christ,  reg.  852,  10.   Jh.; 

B    =  codex  Parisiensis  Lat.   nr.   2123,  9,    Jh.;    C   =  cod. 

Parisiensis  4405,  9.   Jh.;   C  1  =  Codex  Lugduno  Batavus 

Voss.  Lat.  n.  86,  10.  Jh.;  C  2  =  Cod.  Monacensis  nr.  4650, 

9.   Jh. 

Erlangen  ,  im  August  1913. 


CD 
SO 


1.  Hie  est  vindicio,  qui  se  ipsum  vindit. 
Domno   mihi   illo   necnon   et   coniux   sua   illa   ego   illi. 

Quia  coniuncxerunt  mihi  necligencias,  quod  res  vestras 
furavi,  et  in  ahter  transagere  non  possum,  nisi  ut  integrum 
statum  meum  in  vestrum  debiam  inplecare  servicium,  ergo  5 
constat,  me  nullo  cogente  imperium,  set  plenissimam  volun- 
tate  mea,  etsi  de  hac  causa  reprobus  aparuerit,  pro  ipsa 
necligencia  integrum  statum  meum  in  vestrum  servicium 
oblegare.  Debiam  accipere  a  vobis  precium,  in  quod  mihi 
conplacuit,  soledus  tantus,  ut  quicquid  ab  odierno  diae  10 
de  memetipso  facere  volueritis,  sicut  et  de  reJiqua  mancipia 
vestra  obnoxia,  in  omnibus,  Deo  presole,  abeatis  potesta- 
tem  faciendi,  quod  volueritis.  Si  fuerit  ego  ipsi  aut  aliquis 
de  propinquis  meis  vel  qualibet  extranea  persona,  qui 
contra  hanc  vindicione,  quem  ego  bona  volumtate  fieri  15 
rogavi,  agere  conaverit,  inferit  inter  tibi  et  fisco  soledus 
tantus,  vobis  conponat,  et  quod  repetit  vindecare  non 
valeat,  et  hec  vindicio  atque  volomtas  mea  firma  permaneat. 
F.  Andecavenses  (Z.  S.  5  n.  2).    a.  500—550. 

2.  Hie  est  vindicio  de  terra  conducta.  20 
Ego  enim  illi.    Constat  me  vindedisse,  et  ita  vindedi 

ad  venerabile  fratri  illa  viniola,  plus  menus  iuetus  tantus, 
et  residit  in  terraturium  saneti  illius,  in  fundo  illa  villa, 
et  aeeipi  a  vobis  precium,  in  quod  mihi  conplacuit,  hoc 
est   soledus   tantus,    ut   de    ab    odiernum  diae   memoratus  25 
emtor,  quicquid  de  ipsa  vinia  facere  volueris,  liberam  in 
omnibus   habeas   potestatem   faciendi.     Si   quis   vero,   que 
esse  non  credo,  se  fuerit  aut  ego  ipsi  aut  ullus  de  heretibus 
meis    vel    quislibet   obposita  *    persona,    qui   contra   hanc 
vindicione,  quem  ego  bona  volumtate  fieri  rogavi,  venire  30 
aut  resultare  presumpserit,  dupplit  tantum  et  alio  tantum, 
quantum    hec    vindicio    ista    contenit\    et    quod    repetit 
1  consenit,  Z.  S.  6,  20. 
Sammlung  vulgärlat.  Texte,  5,  1 


vindicare  non  valeat,  et  hec  vindicio  omni  tempore  firma 
permaneat. 

Actum  Andecavis. 
F.  Andecavenses  (Z.  S.  6  n.  4).    a.  500—550. 

5  3.  Incipit  vindicio  proprietate. 

Domino  venerabile  et  in  Christo  patri  illo  abbate  ego 
illi  et  coniux  mea  illa.  Constat  nus  vindedissemus,  et  ita 
vindedimus  vobis  terra  proprietatis  nostre  in  loco  non- 
cupante  illo,  et  accipi  proinde  precio  de  vobis,   in   quod 

10  nobis  conplacuit,  hoc  est  in  argento  soledus  tantus,  ut, 
quicquid  de  ipsa  terra  proprietatis  nostrum,  que  nus  bona 
volumtate  vobis  venondammus,  facere  volueris,  liberam  in 
Omnibus  habeas  potestatem.  Et  si  quis  de  nus  ipsis  aut  de 
propinquis    nostris    vel    qualibet    extranea    persona,    qui 

15  contra  hanc  vindicione  agere  conaverit,  inferit  inter  vobis 
et  fisco,  conponere  *  debiat  soledus  tantus,  et  quod  repetit 
vindicare    non    valeat,  et  haec  vindicio    perenni    tempore 
firma  permaneat,  stibulacione  subnixa. 
F.  Andecavenses  (Z.  S.  13,  n.  27).    a.  500—550. 

20  4.  Incipit  securetas. 

Ego  enim  illi,  qui  conmaneo  villa  illa  sancti  illius.  Con- 
venit  mihi  bona  volumtate  ad  securitate  ad  homine  nomen  illo 
facere  debere ;  quod  ita  et  f ici,  pro  eo  quod  illa  rem  ad 
furtis  condicionis  post  se  abuissit,  et  accipit^  exinde  argento 

25  tantum;  proinde  mano  mea  et  bonorum  firmata  tibi  exinde 
dedisse,  ut  post  hunc  diae  de  hac  causa  quietus  et  securus 
resediat.  Et  si  fuerit  aut  ego  ipsi  aut  aliqua  persona,  qui 
contra  hanc  securitate,  quem  ego  mano  mea  firmata  tibi 
deti,  resultare   voluerit,   soledus  tantus  inter  tibi  et  fisco 

30  conponere*  debiat,    et  quod  repetit  vindecare  non  valeat  2, 
et  haec  securitas  adque  volomtas  mea  firma  permaneat. 
F.  Andecavenses  (Z.  S.  19,  n.  42).    7.  Jh. 

5.  Incipit  epistola,  quem  hominem  repotavit^'  de  res  suas. 

Dum  cognitum  est,  quod  homo  nomen  illi  alico  homene 

35  nomen  illo  mallavit  pro  res  suas,  et  ipsi  illi  male  ei  exinde 

1  Lies  accipi.     ^  valea  c.     ^  Lies  repetivit. 


-   3  - 

numquam  fecisset;  proinde  ipsi  illi  ante  bonis  hominebus 
convenit,  ut  hanc  epistola  facere  deberit,  ut  nullumquam 
tempore  contra  ipso  agere  non  presumat.  Quod  si  illi  aut 
aliqua  persona  ad  vicem  suam  ipsa  causa  resultare  pre- 
sumserit,  soledus  tantus  inter  tibi  et  fisco  conponere  5 
debiat,  et  quod  repetit  vindecare  non  valeat,  et  hec  epistola 
firma  permaniat. 
F.  Andecavenses  (Z.  S.  19,  n.  43).  7.  Jh. 

6.  Incipit  noticia,  quem  homenem  in  causa  sua  repellavit. 

Noticia,    qualiter   veniens   illi  Andecavis   civitate   ante  10 
venerabile  vir  illo  abbati   vel  reliquis  quam  plures  bonis 
hominibus,  qui  cum  ipsi  aderunt^,  cuius  nomina  vel  scrip- 
cionibus  adque  signaculum  subter  teniuntur  inserta,  inter- 
pellavit  alicus  hominis  his  nominibus  illus  et  illus,  dum 
dicerit,  quasi  vinia  sua  in  loco  noncupante  illo  male  ordine  15 
pervasissit.  Quia  ipse  illi  et  illi  taliter  in  respunso  [dederunt], 
quod   autore*   habebant  legitimo   nomen  illo  maiore,  quia 
ipsa  vinia  ad  eos  dedissi,   sie  ab  ipsis  viris  illi  fuit  denon- 
ciatum,  ut  die  illo  Andecavis  civetate  ipso  illo  in  autericio* 
presentare  deberit;  se  hoc  non  facebat,  cum  legis  beneficio  20 
ipso  illo  de  ipsa  vinia  revestire*  deberet. 
F.  Andecavenses  (Z.   S.  21,  n.  47).  7.  Js. 

7.  Incipit  judicius. 
Eveniens  illi  Andecavis  civetate  ante  illo  preposito  vel 
reliquis   hominibus,    qui   cum   eo   adherunt^,   interpellabat  25 
aliquo  homine  nomen  illo,  quasi  animalia  per  sua  menata 
heos=^  dicere*  habuissit,  et  ipsa  animalia  per  sua  menata 
aliquas  mortas   fuerant,  et   ipsa   pecora  illi  excorticassit, 
posteaque  mortas  fuerunt.   Interrogatum  fuit  ipsi  illi,  qui 
de  hac  causa  respunso  darit.   Et  ipsi  ilh  taliter  locutus  fuit,  30 
quod  nee  sua  animalia  numquam  menassit,  nee  per  sua 
menata  ipsa  animalia  digere*  numquam  habuissit,  nee  de 
manus   suas   excorticatas  numquam   fuissent.     Propterea 
Visum  fuit  ad  ipso  proposito  vel  qui  cum  eo  aderant,  ut 
in  noctes  tantas  aput  homines  tantus  ipsi  illi  in  basileca  35 
domni  illius  excusare  deberit.  Se  hoc  facere  potebat,  de  hac 

^  Lies  aderant.    ^  Lies  aderant.    ^  Vielleicht  aus  eas  entstellt. 

1* 


causa  ipsi  Uli  conpascere  debirit;  sin  autem  non  poterit, 
quicquid  lex  de  tale  causa  etdocet,  emendare  stodiat. 
F.  Andecavenses  (Z.  S.  12  n.  24).  a.  500—550. 


5  In  Dei  nomen.  Placuit  adque  convenit  inter  illus  et 
illus  germanus,  ut  inter  se  de  res  eorum  devidere  debuerunt; 
quod  ita  et  fecerunt.  Accipit  illi,  hoc  est  casa  cum  omni 
circumcincto  illa  seu  et  mancipia  vel  mobile  et  inmobile, 
quem  in  ipsa  casa  esse  viditur,  vel  vinias,  silvas  et  prata, 

10  quantumcumque  in  ipsa  casa  aspicere  viditur,  totum  et 
ad  integrum;  et  in  contra  accipit  germanus  suos  illi  alio 
locello  illo  cum  omne  rem  ad  se  pertinentis.  Unde  con- 
venit, ut  manus  eorum  firmatas  inter  se  accipere  deberunt; 
quod   ita   et   fecerunt,   ut  unusquis   quod   accipit   habeat, 

15  teneat  et  possedeat,  vel  cui  voluerit  derelinquat.  Et  si 
fuerit  unus  ex  nus  ipsis,  qui  contra  pare  suo  agere  aut 
resultare  presumserit,  partem  suum  ad  pare  suo  admittat, 
et  insuper  soledus  tantus  conponat*,  et  quod  repetit  nichil 
valeat  vindecare,  et  hec   paccio   divisionis    omni   tempore 

20  firma  permaneat. 

F.  Andecavenses  (Z.  S.  24,  n.  55).  7.  Jh. 

9. 
Ego  enim  illi.    Convenit  nobis  ad  peticionem  nutrido 
nostro,  ut  aliquo  locello  nomen  illo  in  loco,  qui  vocatur 

25  illo,  pro  asidua  servicio  suo  vel  benevolencia,  qui  circa  nus 
habire  visus  est,  ei  concidere  deberemus;  quod  ita  et  fece- 
mus,  ut  post  hunc  die  ipso  locello  integrum  habiat  con- 
cessum,  ut,  quicquid  de  ipso  facere  volueris,  liberam  in 
Omnibus   habias   potestatem   faciendi.     Et   pro   infestantis 

30  malis  hominibus  convenit,  multa  ibidem  inserre  debiamus; 
quod  ita  et  fecemus.  Et  si  fuerit,  qui  contra  epistola  ista, 
ullus  de  heredibus  meis  aut  qualibet  homo  aut  extrania 
persona,  qui  contra  ipsa  resultare  voluerit,  soledus  tantus 
aei  conponat*,  et  repeticio  sua  non  obteniat  effectum,   et 

35  hec  epistola  omni  tempore   firma  permaniat  cum  stipula- 
cione  subnexa. 
F.  Andecavenses  (Z.  S.  24,  n.  56).  7.  Jh. 


10.  (a)  Hie  est  iesta^. 
Annum  quarto  regnum  domni  nostri  Childeberto  reges, 
quod  fecit  minsus  iJle^  dies  tantus,  cum  juxta  consuetu- 
dinem  Andicavis  civetate   curia  puplica  resedere  in  foro, 
ibiquae  vir  magnificus  illi  prosecutor  dixit:  ,,Rogo  te,  vir     5 
laudabilis  illi  defensor,  illi  curator,  illi  magister  militum, 
vel  reliquam   curia  puplica,   utique   coticis  puplici  patere 
iobeatis,   qua  habeo,   quid   apud  acta  proseuere^  debiam." 
Deffensor,  principalis  simul  et  omnis  curia  puplica  dixe- 
runt:  ,, Patent  tibi  cotccis  puplici;  prosequere  que  optas/'  10 
„Oboedire  illa  per  mandato  suo  pagina  mihi  iniuncxit,  ut 
prosecutor  exsistere  deberit,  qualiter  mandatum,  quam  in 
dulcissimo  iocali  meo  iHo  fici  pro  omnis  causacionis  suas, 
tam  in  paco  quam  et  in  palacio  seu  in  qualibet  loca,  acci- 
dere  faciat,  illas  porciones  meas,  quem  ex  alote  parentum   15 
meorum  aei  legibus  obvenit  vel  obvenire  debit,  aut  iustissime 
aei    est    reddebetum,    aecontra    parentis    suis    vel    contra 
cuiuslibet  hominem  accidere  vel  admallare  seu  et  liticare 
facias*,  inspecto  illo  mandato,  quem  in  dulcissemo  iocali 
meo  illo  fici,  gestis  municipalibus  adlegare  debeam/'   Curia  20 
viro  dixerunt:  ,, Mandato,  quem  tibi  habere  dicis,  accipiat 
vir   venerabilis   illi   diaconus   et   amanuensis."     Illi   prose- 
cutor dixit:  ,,Rogo  domno  meis  omnibus  puplicis,  ut  sicut 
mandatum  istum  legebus  cognovistis  esse  factum,  ut  dotem, 
quem  per  manebus  tenio,  vobis  presentibus  in  foro  puplico  25 
iobeatis  recitare/'    Curia  vero  dixerunt:  ,, Dotem,  quem  te 
dicis   per   manibus   retenire,    illi   diaconus   et   amanuensis 
Andecavis  civetate  nobis  presentibus  accipiat  relegendum/' 
Quo  accepto  dixit: 

(b)  Incipit  mandatus.  30 

,, Domno  mihi  iocali  meo  illo.  Rogo  adque  supplico 
dulcissima  gracia  vestra,  ut  ad  vicem  meam  omnis  causa- 
cionis nostras,  tam  in  pago  quam  et  in  palacio  seo  in  qua- 
libet loqua,  accidere  faciatis,  et  illas  porciones  nostras, 
quaem  ex  alote  parentum  meorum  mihi  legibus  obvenisse  35 
vel   obvenire   debit,   aut   iustissime   nobis   est   redebitum. 


1  cf.  unten  n.  24  und  43.  —  ^  ille,  Z.  —  ^  prosevere,  c;  prose- 
quere, Z.  —  *  vielleicht  eliticare  statt  et  1. 


-  6  - 

haec  contra  parentis  meus  vel  contra  cuiuslibit   hominum 
accidere  vel  admallare  seu  adliticare  faciatis;  et  quicquid 
exinde  ad  vicem  nostram  egeris,  feceris  gesserisve,  etenim 
5  me  abiturum  esse  cognuscas  ratum. 

luratum  mandatum  Andecavis  civetate,  curia  puplica/' 

(c)  Incipit  cessio. 
,,Dulcissima  et  cum  integra  amore  diligenda  sponsa  mea, 
filia  illius,  nomen  illa,  ego  illi.    Et  qua,  propicio  Domeno, 

10  iuxta  consuetudinem  una  cum  volumtate  parentum  tuorum 
spunsavi,  proinde  cido  tibi  de  rem  paupertatis  meae,  tam 
pro  sponsaliciae  quam  pro  largitate  tuae^,  hae  est  casa 
cum  curte  circumcincte,  mobile  et  inmobile,  vineas,  silvas, 
pratas,  pascuas,  aquas  aquarumvae  decursibus,  iunctis  et 

15  subiunctis,  et  in  omnia  superius  nominata,  dulcissima  sponsa 
mea,  ad  diae  filicissimo  nupciarum  tibi  per  hanc  cessione 
diJeco  adque  transfundo,  ut  in  tuae  iure  hoc  recepere  debias. 
Cido  tibi  bracile  valente  soledis  tantus,  tonecas  tantas, 
lectario   ad   lecto   vestito   valento   soledis   tantus,    inaures 

20  aureas  valente  soledus  tantis,  annolus  valentus  soledus 
tantus.  Cido  tibi  caballus  cum  sambuca  et  omnia  stratura 
sua,  boves  tantus,  vaccas  cum  sequentes  tantas,  ovis  tantus, 
sodis  tantis.  Haec  omnia  subscripta  rem  in  tuae  iure  et 
dominacione  hoc  recipere  debias,  vel  posteris  suis  2,  [si]  inter 

25  nus  procreati  fuerunt,  derelinquentis,  salvi  iure  sancti  illius, 
cuius  terre  esse  videtur.  Et  [si]  fuerit  ullumquam  tempore, 
qui  contra  hanc  cessione  ista,  quem  ego  in  te  bona  volum- 
tate conscribere  rogavi,  aut  ego  ipsi,  aut  ullus  de  heredibus 
meis  vel  propinquis  meis,  aut  qualibet  homo  vel  extranea 

30  aut  emissa  persona,  venire  voluerit,  aut  agere  vel  repetire 
presumpserit,  ante  lite  ingressus  duplet  tibi  tantum  et  alio 
tantum,  quantum  cessio  ista  contenit,  aut  eo  tempore 
meliorata  voluerit^,  et  repeticione  sua  non  opteniat  effec- 
tum,  et  haec  cessio  ista  adque  volomtas  nostra  omni  tem- 

35  pore  firma  permaneat." 

Post  haec   curia   ait:    „Se   adhuc  aliquid   abis  ex   hac 

causa  aut  agere  debias,  dicitu  in  presente.''    Illi  prosecutor 

dixit:    ,,Gracias   agere   magnitudine   vestrae,   quod   dotem 

1  cf .  sponsalitia  largitate  donare  Z.  p.  581,  26,  sponsalicia 

largitas,  Z.  582,  21.  —  ^  n^g  t^jg    —  3  n^g  valuerit. 


sua  scripta  quem  prosequio  gestis  municipalibus,  ut  abuit 

karetas  vestra,    alegassetis.    It  fecisse  vobis  ex  more  con- 

scripse/' 

T.  Andecavenses  (Z.  S.  4—5,  n.  1).     a.514— 515. 

11.  Obsolutionem.  5 

Liberum  esse  credimus,  quod  Christus  per  Spiritum 
sanctum  et  baptismum  lavacrum  generavit;  bene  con- 
venit,  ut  dimitentibus  debita  dimitantur  peccata.  Ego 
enim  in  Dei  nomen  ille  et  coniuves  mea  illa  pre  remedio 
anime  nostrae  vel  pro  aeternam  retributionem  obsolvimus  10 
a  die  presente  servo  nostro  illo  una  cum  infantes  suos 
illus  et  illus,  que  de  alode  parentorum  meorum  vel  pre 
cessionem  extra  consorcium  heredum  eorum  mihi  obvenit,  a 
die  presente  pro  animas  nostras  remedium  [ingenuos]  relaxa- 
mus,  ut  ab  ac  die  sibi  vivant,  sibi  agant,  sibi  laboret,  sibi  15 
nutramenta  proficiat,  suumque  iure  commissos  eum^  et 
intromissus  in  ordinem  civium  Romanorum  ingenuis  se  esse 
cognoscant,  ut  post  ac  die  neque  ad  ullus  heredibus  meis 
servitius  nee  letimonius  ne^  onus  patronati  nee  nulla  obe- 
dientia  eis  non  requiratur,  nisi  iant  et  maneant  ubicumque  20 
voluerint,  porte  aperte,  cives  Romana  se  esse  agnoscant. 
Defensionem  vero  tam  secclesia  vel  ominem=^  Deum  timen- 
tium  ubicumque  expetire  volueritis,  libera  et  firmissima  in 
Omnibus  habeatis  potestatem  ad  hoc  faciendum  quicquit 
volueritis.  25 

F.  Arvernenses  (Z.  S.  30,  n.  4).    a.  500—550. 

12.  Indecolum  communiturium*  ad  episcopum. 
Domino  sancto  et  apostolica  sede  colendo,  domno  et  in 
Christo  patri  illo  episcopo  ille  rex.    Fidelis,  Deo  propitio, 
noster  ille  ad  presentiam  nostram  veniens  suggessit  nobis,  30 
eo  quod  villa  aliqua  nuncupante  illa,  quod  ad  eodem  de 
parte  illius  pervenire  debuerat,  post  vos  reteneatis  inde- 
bitae,  et  nulla  iustitia  vobiscum  ob  hoc  possit  consequere. 
Propterea  presentem  indecolum  ad  coronam  beatitudinis 
vestrae  direximus,  ut  et  pro  nos  orare  debeatis  et,  si  taliter  35 
agetur,  antedicto  illo  de  suprascribta  villa  legibus  revestire 

^  vielleicht  esse.   —  ^  ne,  c;  nee,  Z.  —  ^  lies  hominum. 


-   8  - 

facialis.  Gerte  si  noluerei  is  et  aliquid  contra  hoc  habueretis 
quod  opponere^,  vosmet  ipsi  per  hunc^  indecolum  com- 
moniti  aut  missus  in  persona  vestra  instructus  nunc  ad 
nostram  veniatis  presentiam  ipsius  lui^  ob^  hoc  dando 
5  responsum. 
F.  Marculfi  [Z.  S.  59,  n.  26].    7.  Jh. 

13.  Item  indecolum  ad  episcopo  pro  alio  distringendum. 
Domino  sancto  et  apostolico  domno  et  patri  illi  episcopo 
ille   rex.     Illi   veniens   ad    presentiam   nostram    suggessit, 

10  quasi  abba^  vester,  aut  clericus,  i'el  homo  vester,  ille  eidem 
servo  suo  per  forcia  tulissit  vel«  post  se  reteneat  iniusti, 
et  nulla  iustitia  cum  eodem  ex  hoc  consequere^  possit. 
Propterea  presentem  indecolum  ad  sanctitatem  vestram 
direximus,  per  quem  petimus,  ut  et  pro  nos  orare  dignetis 

15  et,  si  taliter  agitur,  ipso  abbate  vestro  illo,  aut  clerico, 
presentialiter^  constringatis,  qualiter,  si  ita  agetur,  ac  causa 
contra  iam  dicto  illo  legibus  studeat  emendare.  Gerte  si 
noluerif*  et  aliquid  contra  hoc  habuerit  quod  opponere^'^, 
ipso  illo  per  fideiussores  posito  tunc  ad  nostram  diregire^^ 

20   studeatis  presentiam. 

F.  Marculfi  (Z.  S.  59,  n.  27).   7.  Jh. 

14.  Indecolum  ad  laicum. 
Ille^^  rex^^,  vir  inlustris,  illo.  Fidelis  noster  ille  ad  pre- 
sentiam nostram  veniens  nobis  suggessit,  quasi  vos  eum, 

25  nulla  manenti  causa,  in  via  adsallisetis  et  graviter  livo- 
rassetis  et  rauba^*  sua  in  solidos  tantos  eidem  tullesetis^^ 
vel  post  vos  reteneatis^^  indebitae,  et  nulla  iusticia  ex  hoc 
aput  vos  consequere  possit.  Propterea  presentem  inde- 
colum ad  vos  direximus,  per  quem  omnino  iobemus^^  ut,  si 

30  taliter  agitur,  de  presente  hoc  contra  iam  dicto  illo  legibus 
studeatis  emendare.    Gerte  si  nolueretis  et  aliquid  contra 


1  obponere  B.  —  ^  hoc  B.  —  ^  illi  B.  —  *  ad  A  2;  ab  A  3. 
^  abbas  A3.  —  ^  et  B.  —  "^  consequare  AI.  —  *  presen- 
taliter  A3.  —  ^  nolierit  AI.  —  ^^  obponat  B.  —  "dirigere 
A2,  A  3,  B.  —  12  illi  A  3.  —  13  inluster  A  2;  viro  inlustre  B.  — 
i^raupa  A  2.  —  ^^  tullisetis  A  2;  tollisetis  A  3;  tullesitis  B.  — 
1^  reteneritis  A3.  —  i'  iubemur  A  2. 


-   9  - 

hoc  habueretis  quod  opponere^,  non  aliter  fiat,  nisi  vosmet 
ipsi  per  hunc  indecolum  commoneti  Kalendas  illas  proximas 
ad  nostram  veniatis  presentiam  eidem  ob^  hoc^  integrum 
et  legalem  dare  response. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  60,  n.  29).  7.  Jh.  5 

15.  Relatione  paginsium  ad  rege  dn^ecta. 
Suggerendo  piissimo  atquae  precellentissimo  domno  illo 
rege  et  maiorem  domus  illo  a  servis  vestris  paginsibus  illis, 
quorum    subscribtionis    vel    signacula    subter     tenentur  * 
insertae.     Principalitatis    vestrae    circumspecta    dementia  10 
novit  iusta  petentibus  dignanter  annuere  et  necessitatem 
patientibus  subvenire  clementer.     Paenae    omnibus   patet, 
regionem  nostram  ab  hostibus  depopulatam  esse  et  domus 
multorum  igne  crematas  vel  rebus  ablatis;  inter  quos  servus 
vester  ille  non  modicum  ibidem  perpessus  est  damnum  et  15 
de  rebus  suis  dispendium,  vel  omnia  instrumenta  cartarum, 
quod  ipsi^  vel  parentes  sui  habuerunt,  tam  quod  ex  muni- 
ficentia  regum  possedit,  quam  quod  per  vindicionis,  cessiones, 
donationes,   commutationesque   titulum   habuit,   una   cum 
domo  sua  incendium   concrematas  esse  nuscuntur.    Unde   20 
nostre  parvitate  petiit,  quod  veraciter  exinde  cognovimus, 
per    hanc    nostram     suggestionem  ^     vestrae     innotiscere^ 
clementiae ;  quod  et  facire  ^  servi  vestri  curavimus.    Vestra 
pietas  iubeat,  quod  usquae  modo  in  regno  vestro  quietus 
possedeaf^,  circa  eodem  per  vestro  munere  preceptum,  ut  25 
inantea  valeat,  dum  sua  perdedit^^  instrumenta,  possedere 
quietus  et  securus.    Nos  servi  vestri  quod  exinde  veratius 
scimus  innotiscere  praesumpsimus ;  vestrum  est  necessitatem 
patientibus  subvenire. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  64—65,  n.  34).  7.  Jh.  30 

16.  Gonfirmatio  de  omni  corpore  facultatis  monasterii. 
Ille  rex  illo  patritio  atque  omnibus  agentibus.    Rectum 
esse  censimus,  ut  petitionibus  sacerdotum,  quae^^  ad  pro- 


lobponere  B.  —  ^ab  A2,A3,B.  —  ^ho  A3.  —  Henuntur  A  3. 
—  ^  ipse  A  3,  B.  —  ^  suggessionem  A  3;  suggescionis  B.  — 
'  innotescere  A  2,  A  3,  B.  —  ^  facere  A  2,  A  3,  B.  —  »  pos- 
sedit A  2,  A  3,  B.  —  10  perdidit  A  2,  A  3.  —  ^^  qui  A  3. 


-  10  — 

fectum  pertinet  loca  sanctorum,  ad  effectum,  Christo  pre- 
sole,  perducamus.  Igitur  venerabilis  vir  ille,  illius  sancti 
monasterii  abba,  gloriosi  regni  nostri  [clementiam]  petiit, 
ut,  dum  ipse  sanctus  monasterius  de  conlatione  parentum 
5  nostrorum,  Deo  adiutore,  videtur  esse  constructus,  nos  omni 
corporae  facultatis  eius,  tam  quod  antecessores  abbatis 
ibidem  laboraverunt,  vel  ille  domnus  abba,  qui  ibidem 
fuisse  dinuscitur,  de  rem  monasterii  ibidem  visus  est  aug- 
mentasse    aut   conparasse,    quod   et   ab    ipso    sancto   loco 

10  moderno  tempore  possedetur^,  per  nostrum  deberemus 
generaliter  confirmare  preceptum;  quod  nos  pro  divino 
respectu  vel  mercedis  nostrae  augmentum  praestetisse, 
vestra  non  dubitet  magnitudo.  Etiam  et  Privilegium  ipsius 
monasterii 2,   quod   ex  institutionem   sedis  apostolicae   seu 

1 5  reliquorum  episcoporum  visi  sunt  meruisse  et  per  auctoritatem 
domni  illius  seu  reliquis  de  successoribus  regibus,  parentibus 
nostris,  adumbratum  fuisse  denoscitur,  iuxta=^  quod  etiam 
per  priorem  preceptionem  nostram  erga  se  perhibent  esse 
munitum,    pro    perhenni    stabilitate  decrevimus    roborare. 

20  Precipientes  ergo,  ut  omnes  facultates  ipsius  monasterii, 
quicquid  aut  regia  conlationem  aut  privatorum  munere  vel 
antecessores  abbatis  seu  et  domini  lui*  ibidem  est  legaliter 
atquesitum  aut  conparatum  immoque  de  quibuscumque 
rebus   rectae    adtractum,    quodcumquae    dominatio    ipsius 

25  sancti  loci  undiquae  moderno  temporae  in  villabus,  domi- 
bus,  mancipiis,  vineis,  silvis,  pratis,  pascuis  aut  quibuslibet 
beneficiis  cernitur  cum  aequitatis  ordine  possidere,  per 
hanc  auctoritate  suffultum,  absque  cuiuslibet  inlicitas  con- 
troversias^,    inibi    tam    presente    quam    futuro    tempore, 

30  Christo  presole,  proficiat  in  augmentum;  adicientes,  ut  et 
Privilegium  tam  de  abbatis  ingressu,  ipsa  congregatio^, 
post  quod'  alius  migraverit,  ex  se  instituendo,  quam  et 
de  reliqua  omnia,  quod  per  institutione  pontificum  de 
tempora^  illius  usque  nunc  ipse  monasterius  habuit  con- 

35  cessum  et  usque  actenus  conservatum  vel  per  decessorum 
regum  circa  se  f irmatum,  ita  et  inantea,  resecatas  ^  quarum- 
cunque  superfluvias^"^  inquietudines,  sub  eo  ordine  valeant  in 


1  possidetur  B.  —  ^  monasterio  A  2.  —  ^  ius^^  B.  —  *  illi  B. 

—  °  contraversias  B.  —  ^  congregacione  A3.  —  '  postqiiam  B. 

—  8  tempore  A3.  —  *  resectas  B.  —  ^^  superfhias  A  2,  A  3,  B. 


-  11  - 

nostro  sermone,  auxiliante  Domino,  per  tempora  permanere. 
Et  vos  et  successores  vestri,  ubi  necessitas  fuerit,  in  con- 
dicionibus  ipsius  monasterii  iustum  faciatis  auxilium 
inpertire,  ut  eis  dilectit  pro  salutae  nostra  crebrius  exorare, 
et  vobis  ob  hoc  ad  gratiam  nostram  debeat  pertinere.  Et  5 
ut  haec  preceptio  firma  stabilitate  subsistat,  propria  manu 
infra  decrevimus  roborare. 
F.  Marculfi  [Z.  S.  65-66,  n.  35].    7.  Jh. 

17.  ludicio  evidentale^. 

Veniens  ilh  in  nostri^  vel  procerum  nostrorum  presentia  10 
suggessit,  quasi  homo  nomine  ille,  paginsis  vester,  eum  in 
via,  nulla  manente  causa,  adsalHsset  et  eum  graviter  livo- 
rasset  vel  rauba^  sua  in  soledos  tantos  eidem  tulisset,  et 
ob  hoc  vobis  per  nostra  ordinatione  talis  datus  habuisset 
fideiussores,  ut  Kalendas  illas  ex  hoc  in  nostri  presentia  15 
debuissent  adstare  causantes.  A  quo  placito  veniens  memo- 
ratus  illi  ibi  in  palatio  nostro,  et  per  triduo  seu  amplius, 
ut  lex  habuit,  placitum  suum  custodisset  vel*  memorato 
illo  abiectisset*  vel  solsatisset*  et  ipse  nee  venisset  ad 
placitum  nee  nulla  sonia^*  nunciasset,  adfirmat.  Proinde  20 
nos  taliter  una  cum  nostris  proceribus  constetit  decrevisse, 
ut,  si  evidenter  memoratus  ille  pro  hac  causa  talis  vobis 
datus  habuit  fideiussores  et  placitum  suum  minimse  custo- 
divit,  dum  et  inluster^  vir  ille,  comes  palati  nostri,  testi- 
moniavit,  quod  antedictus  ille  placitum^  suum  legibus  25 
custodivit  et  eum  abiectivit*  vel  solsativit*,  et  ipse  ille 
placitum  suum  custodire  necglexit,  iobemus,  ut  quidquid 
lex  loci  vestri  de  tale  causa  edocet,  vobis  distringentibus, 
antedictus  ille  partibus  illius  conponere*  et  satisfacire^  non 
recusit.  30 

F.  Marculfi  (Z.  S.  67,  n.  37).    7.  Jh. 

18.  Carta  paricla. 
Cum  in  nostra  vel  procerum  nostrorum  presencia  homo 
nomen  ille  itemquae  homine  nomen  illo  interpellasset,  dum 
^  für  evindicatum  cf.  S.  25  n.  35;  evinditale  A  2.  — •  ^  nostra 
A3.  — •  ^  raupa  A  2.  —  *  et  memoratus  ill.  abiectus  sit  vel  sol- 
satissit  A  2.  —  ^  sunnia  A  2.  — ^  inlustris  A  2.  —  '  palacitum 
AI.   —  »  satisfacere  A  2. 


diceret,  quasi  servo  suo  nomen  illo  una  cum  rauba^  sua 
in  soledos  tantos  post  se  fugitivos-  pedes  recepisset  vel 
post  se  retenerit  indebitae:  ad=^  haec  praefatus  ille^  omnia 
haec  fortiter  visus  est  denegasse,  quod  nee  ipso  servo 
5  fugitivus^  pedes  nee  rauba  sua  post  se^  numquam  rece- 
pisset'. Sed  dum  inter  se  intenderent,  sie  eidem  a  pro- 
ceribus  nostris,  in  quantum  inlustris  vir  ille,  comes  palati 
nostri,  testimoniavit,  fuit  iudicatum,  ut  de  quinque  denomi- 
natus  idem  ille  apud  tres  et  alios  tres,  sua  manu  septima, 

10  tunc  in  palatio  nostro  super  capella  domni  Martini,  ubi 
reliqua  sacramenta  percurrunt,  debeat  coniurare,  quod 
suprascribto  servo  illo  memoratus  ille  pedes  fugitivos  una 
cum  rauba  sua  in  soledos  tantos  post  se  numquam  rece- 
pisset.    Si  hoc   coniurare   potuerit,   de   hac   causa   ductus 

15  resedeat;  sin  autem  non  potuerit,  ipso  servo  una  cum  rauba 
sua  in  soledus  tantus  cum  legis  beneficium  partibus  ante- 
dicto  illo  reddere  studeat.  Interim  vero  usque  ipso  placito 
neutra  pars«  ex  ipsis  iectita*  non  appareat,  unde  aequales 
preceptionis  eis  fieri  et  accipere  iussimus. 

20  F.  Marciilfi  (Z.  S.  67,  n.  38).  7.  Jh. 


19.  Gonfirmatio  de  emunitatem. 
Principale  quidem  dementia  cunctorum  decet  accomo- 
dare  aure  benigna,  precipuae  quae  pro  conpendio  animarum 
a  precidentibus  regibus,   parentibus  nostris,  ad  loca  eccle- 

25  siarum  probamus  esse  indultum,  devota  debemus  mente 
perpendere  et  congrua  beneficia,  ut  mereamur  in  mercedem 
esse  participes,  non  negare,  sed  robostissimo  iure  per^ 
nostris  oracolis  confirmare.  Igitur  apostolicus  vir  illi,  illius 
civitatis  episcopus,  clementiae  regni  nostri  suggessit,  eo  quod 

30  ille  rex  per  sua  auctoritatem  sua  manu  subscripta  de  villas 
ecclesiae  suae  illius,  quod  ad  presens  possedebat,  vel  quod  a 
Deo  timentis  homenebus  ibidem  inantea  deligabantur,  integra 
emunitate  concessisset^^,  ut  nullus  iudex  publicus  ad  causas 
audiendum  vel  freta^^  exigendum  nee  mansiones  aut  paratas 


1  raupa  A  2.  —  2  fugititivus  A3.—  »  aut  A  2.  —  *  illi  A  3.  — 
^  fugitivos  A  2.  —  ^  posse  A3.  —  '  recipisset  A  2.  —  ^  nee  utra 
pars  A  2.   —  »  pro  A  3.  —  ^^  concessit  B.  —  ^^  freda  A  2,  B. 


-   13  - 

faciendum  nee  fideiussores  tollendum  nee  homines  ipsius 
ecclesiae  de  quaslibet  causas  distringendum  nee  nulla 
redibutione^  requirendum  ibidem  ingredire^  non  debeat; 
unde  et  ipsa  preeeptione  iam  dietii  prineipe  seo  et  eon- 
firmationis  illorum  regum  eorum  manibus  roboratas  ante-  5 
dietus  pontifex  nobis  ostendedit"  relegendas,  et  ipse  bene- 
ficius  circa  eodem  vel  memorata  eeclesia  sua,  sieut  a  supra- 
dictis  prineipibus  fuit  indultum,  moderno  tempore  asserit 
esse  conservatum.  Sed  pro  firmitatis  Studium  petiit  ceJsi- 
tudinem  nostram*,  ut  hoc  dinuo  circa  eodem  vel  memorata  10 
eeclesia  saneti  illius  nostra  deberit  auetoritas^  generaliter 
confirmare;  cuius  petieionem  pro  reverentia  ipsius  saneti 
loci,  ut  mereamur  in  mereedem  soeiare^,  plenissima  volun- 
tate  praestetisse '  vel  confirmasse  cognuseite.  Preeipientes 
ergo  iubemus,  ut,  sieut  eonstat  ab  antedictis  prineipibus  15 
de  villas  prefatae  ecclesiae  domni  illius  integra  emunitas 
absque  introitus  iudicum  fuit  eoncessa,  ita  et  inantea, 
auxiliante  Domino,  inspeetas  priorum  prineipum  auetoritatis, 
omnimodis  eonservetur ;  et  neque  vos  neque  iuniores  neque 
sueeessores  vestri  vel  quislibet  de  iudiciaria  ^  potestate  in  villas  20 
antedietae  ecclesiae,  quas  moderno  temporae  ubicumque  in 
regno  nostro  possedere  noseuntur,  vel  qui  inantea  a  Deum 
timentibus  hominebus  fuerint  conktas,  tam  de  ingenuis 
quam  de  servientibus  vel  quaslibet  nationes  hominum 
in  predietas  ipsius  ecclesiae  villas  eonmanentes,  nee  ad  25 
agendum  nee  freta^  exigendum  nee  fideiussores  tollendum 
nee  mansiones  aut  paratas  faciendum  nee  eos  de  quaslibet 
causas  distringendum  nee  nulla  redibutione  requirendum, 
ibidem  ingredire^''  non  presumatis;  sed  sieut  ipse  beneficius 
a  iam  dietis  prineipibus  a^^  iam  dieta  eeclesia  fuit  indultus  30 
et  usque  modo  eonservatus,  ita  et  deineeps  per  hane  nostram 
auetoritatem  generaliter  confirmatum  in  Dei  nomine  peren- 
niter  maneat  inconvulsum ;  et  quiequid^^  exinde  fiseus 
noster  poterat^^  sperare,  in  luminaribus  ecclesiae  ipsius  in 
perpetuo   profieiat.     Et  ut  haec  auetoritas   tam   presentis  35 

^  reddibutione  A  2;  redibucionem  A3.  —  ^  ingredere  A  2, 
A  3,  B.  — ^  ostendit  A  2,  B.  —  *  desetudinem  nostre  A3.  — 
5  actoritas  AI.  —  ^  sociari  A  2,  B.  — ■  "^  prestitisse  B.  — •  ^  iu- 
dicaria  B.  —  »  freda  B.  —  ^^  ingredere  A  2,  A  3,  B.  —  ^^  ad 
A  3,  B.   —   12  quidquid  A  2.    —   ^^  poterit  A  3. 


-   14  - 

quam  futuris  temporibus  inviolata,  Deo  adiutori  possit 
constare,  subter  eam  propria  manu  decrevimus  roborari^. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  44,  n.  4).  7.  Jh. 


20.  Tracturia-*   ligatariorum  vel  minima   facienda  istius^ 
5  instar. 

nie*  rex  omnibus  agentibus.  Dum  et  nos  in  Dei  nomen 
apostolico  vero  illo  necnon  et  inluster^  vero  illo  partibus 
illis  legationis  causa  direximus,  adeo  iubemus,  ut  locis 
convenientibus  eisdem  a  vobis  eveccio  semul  et  humanitas 

10  ministretur;  hoc  est  viridos  sive  paraveridos^  tantos,  pane 
nidido'  modios  tantos,  sequente  modios  tantos,  vino  modios 
tantos  s,  cervisa  modios  tantos,  lardo  liberas  tantas,  carne 
liberas^  tantas,  porcos  tantos,  porcellos  tantos,  vervices 
tantos,    agnellus^"  tantos,  augas^^  tantas,  fasianos  tantos, 

15  pullos  tantos,  ova  tanta,  oleo  liberas  tantas,  garo  liberas 
tantas,.  mel  tantum,  aceto  tanto,  cimino^^  liberas  tantas, 
piper  tantum,  costo  tanto,  cariofilo^^  tanto,  spico  tanto, 
cinamo  tanto,  granomastice^*  tanta,  dactalus^^  tantos,  presta- 
cias  tantas,   amandolas^«  tantas,  cereos    liberales^"  tantos, 

20  caseo  liberas  tantas,  sal  tantum,  olera^^,  ligna,  carra  tanta, 
facolas^^  tantas;  itemque  victu  ad  caballos  eorum  faeno 
carra  tanta,  suffuso  modios  tantos.  Haec  omnia  diebus 
singulis,  tam  ad  ambulandum  quam  ad  nos  in  Dei  nomen 
revertendum,    unusquisque    vestrum   loca   consuetudinaria 

25   eisdem   ministrare    et   adimplere    procuretis,    qualiter   nee 
moram  habeant  nee  iniuriam  perferant,  si^"  gratia  nostra 
obtatis  habere. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  49,  n.  11).     7.  Jh. 


1  roborare  A  3,  B,  —  ^  Tractaturia  A3.  —  ^  ad  istius 
A3.  —  *  illi  A3.  —  ^  inlustris  vir  A  2;  inlustro  viro  B.  — 
«  perviredos  B.  —    '^  nitido  A  2,  A  3,  B.  —  «  modia  tanta  B. 

—  »  libras  A  2,  A  3,  B.  —  ^"  agnos  AI.  —  ^^  aucas  A  2.  — 
^2  cymino  A  2,  B;  cumino  C.  —  ^^  carioflo  A  2;  gariofl  A  3; 
cariofileB;  gariof ilo  G  1;  cariofolo  C  2.  —  i*  granomastici  A  3. 
1^  dactolas  A  2;  dactiles  B.  —  ^^  amigdalas  B;   amnadolas  G  2. 

—  "  libralis  A  3;  librales  B.  —  i»  ligumina  B,  A  2.  —  i»  faglas 
A  3;  faclas  in  facolas  verbessert  B.  —  ^"  se  A  2. 


-   15   - 

21.  De  causas  alterius  receptas. 

Fidelis,    Deo  propicio,  noster  ille  ad  nostram  veniens 
presentiam,  suggessit  nobis,  eo  quod  propter  simplicitatem 
suam  causas  suas  minime  possit  prosequire^  vel  obmallare^*. 
Clemenciae  regni  nostri  petiit,  ut  inlustris  vir  illi  omnes  5 
causas  suas  in  vicem  ipsius,  tarn  in  pago  quam  in  palatio 
nostro,  ad  mallandum*  vel  prosequendum  recipere  deberit; 
quod^  in  presente  per  fistuca  eas  eidem  visus  est  commen- 
dasse.   Propterea  iobemus,  ut,  dum  taliter  utrisque  decrevit 
volontas,  memoratus  vir  ille  omnes  causas  lui  ubicumque   10 
prosequire*  vel  obmallare*^  debeat,  et  unicuique  pro  ipsum 
vel  Omnibus  suis  de  reputatis  condicionibus*  et  directum 
faciat  et  ab  aliis  simili  modo  veritatem  recipiat,  sie  tamen 
quamdiu  amborum  decreverit  volontas. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  56,  n.  21).    7.  Jh.  15 


22.  Carta  de  causas  suspensas. 

Cognuscat  magnitudo  seo  utilitas  vestra,  dum  et  nos 
ad  presens  apostolico  viro  illo,  aut  inlustris  viro,  pro  nostris*^ 
utilitatibus  ibi  ambulare  precipimus,  ideo  iubemus,  ut, 
dum  illis  partibus  fuerit  demoratus,  omnes  causas  suas  20 
suisque  amicis  aut  gasindis,  seu  undecumque  ipse'  legitimo 
redebit  mitio^,  in  suspenso  debeant  resedere.  Propterea 
per  presentem  decernemus  ac  iobemus  preceptum,  ut, 
interim  quod  de  illis  partibus  revertetur^,  omnes  causas 
eins  aut  amicorum  suorum,  tarn  illorum,  qui  cum  ipso  25 
pergent,  quam  qui  ad  proprias  eorum  resederint^",  vel 
undecumque  ipse  legitimo  redebit^^  mithio*,  in  suspenso 
resedeant,  et  postea  unicuique  pro  ipsis  de  reputatis  con- 
diccionibus*  et  iusticiam  reddat,  et  ab  aliis  simile  modo 
veritate  percipiat.  30 

F.  aiarculfi  (Z.  S.  57,  n.  23).    7.  Jh. 


^  prosequere  A  2,  A  3,  B.  —  ^  admallare  A  2;  homallare 
A3.  —  3  quod  et  A  3.  —  *  prosequere  A3.  —  ^  admallare  A  2; 
homallare  A  3.  —  ^  nostras  A3.  —  '  ipsi  A  2.  —  »  mittio  A  2, 
A3.  —  ^  revertitur  A  2,  A  3,  B.  —  ^^  resedent  A  2,  B;  resedeant 
A  3.  —  11  reddebit  A  2. 


-   16  - 

23.  Si  aliquis  contra  regis  volontate  egerit,  securitatae,  cui 

eum  persequi  iusserit^. 

Qui  regiam   obtemporant^  iussionem,   experire   maliim 

in  posterum  a  quemlibet  non  debent.    Igitur  dum  et  ille 

5  cum  reliquos  pares  suos,  qui  eum  secuti  fuerunt,  faciente 

revello^,  illo  interfecit  vel  de  regno  nostro  se  transtulit^, 

quod  nobis  satis  fuit  molestum;  et  una  cum  consilio  fidelium 

nostrorum  omnes  res  eins  sub  fisci  titulum  inlustribus  viris 

illis  precipimus  revocare,  quia,  si  se  non  distulisset^,  non 

10  solum  res  perdere^,  sed  pro  tale  revello  in  vita  [ipsius]  eos 
ordinaveramus  insequere :  propterea  presentem  preceptionem 
dedimus,  ut,  dum  predicti  viri  illi  vel  reliqui  pares  aut 
gasindi^  eorum  non  ex  sua  presumptione,  nisi  per  nostra 
Ordinationen  una  cum  consilio  seniorum  fidelium  nostrorum, 

15  ipsas  res  sub  fisco  nostro  positas  habuerunt,  et  nostris 
dicionibus,  ubi  iussimus,  vel  reliquorum,  qui  cum  eodem 
mixti  fuerunt,  ex  hoc  [conprehensum]  adduxerunt.  Ideo 
iubemus,  ut,  dum  per  nostra  ordinatione  factum  est,  nullo 
umquam  temporae  nee  a  iam  dicto  illo,  nee  qui  cum  illo 

20  mixti  fuerunt,  nec^  ah^^  heredes  eorum  exinde  qualibet 
calomnia  aut  repetitione  ulla  habere  poenitus  non  debeant, 
sed  tam  ipse  ille^i  quam  pares,  gasindi  vel  amici  eorum,  de 
quicquid  res  predicto  illo^^  fuerunt  et  abstultum  fuit,  dum 
per   eins   culpas   et  nostra   ordinatione   factum   est,   omni 

25   tempore  exinde  ducti  et  absoluti  permaneant  et,  ut  dixi- 
mus,   calomnia  aut  repeticione    vel    damnietate    quando- 
quidem    exinde    superscribti    viri    illi,    fidelis   nostri,    non 
pertimiscant^^^  habere. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  62,  n.  32).    7.  Jh. 

30   24.  Gesta  juxta  consuetudine  Romanorum,  qualiter  dona- 

tiones  vel  testamenta  legentur. 

Anno  illo  regnante  rege  illo,  sub  die  illo,  in  civitate  illa, 

adstante  viro  illo  laudabile  defensore  et  omne  curiam  illius 

civitatis,    vir    magnificus    ille    prosecutor*    dixit:    ,,Peto, 

35   obtime  defensor,   vosque,  laudabiles  curialis  atque  muni- 

1  persequere  iiissit  A3.  —  ^ obtemperant  A  3, B.  —  ^ rebello  B. 

—  Hranstullit  A  2,  B.  —  Mistullisset  A  2,  A  3,  B.  —  «perderat 
B.  —  "^  gasinni  B.  —  »  ordine  A  3.  —  ^  ne  A  1.  —  ^^^  ad  A  2. 

—  11  ipsi  illi  A  2.  —  ^^  predicti  illi  B.  —  ^^  pertimescant  A  2,  B. 


-  17  - 

cepis^,  ut  mihi  Codices  publicus  patere  iubeatis,  quia  habeo 
aliquid,  que  gestis  prosequere  debeam/'  Vir  honestus  ille 
defensor  et  curiales  dixerunt:  „Patent  tibi  Codices  publici; 
prosequere  que  obtas,  edicere  non  moreris/'  Vir  magnificus 
prosecutor  ille  dixit:  „Venerabilis  vir,  aut  inluster  vir,  ille  5 
per  cartam  mandati  sui  mihi  iniunxit,  ut  illa  donacione, 
testamentum  aut  cessione,  quod  ad  basilica,  aut  loco  sancto, 
ilL,  aut  inlustris  viro  illius,  ad  presens,  aut  post  discessum, 
deligavit,  in  vice  sua,  ut  mos  est,  gestis  municipalibus  ipsa 
donacione  debeam  alligare."  Vir  honestus  defensor  illi  10 
dixit:  ,,Mandatum,  quod  in  te  conscriptum  habere  dicis, 
nobis  debis  ostendere  vel  in  presente  recitare/' 

Textum  mandatum. 

Domino  magnifico  fratri  illo  ille.  Peto  et  subplico 
caritati  tuae,  ut  in  vicem  meam  epistolam  donacionis,  aut  15 
testamenti  seu  cessionis,  quod  de  rebus  meis  illis  ad  basilica 
illa  pro  anime  mee  remedium,  aut  inlustris  viri  illius,  post 
discessum  meum,  ^>el  si  ad  presens,  delegavi,  in  civitate 
illa  publice  prosequere  ^  et  gestis  municipalibus,  ut  mos 
est,  eam  debeas  allegare.  Propterea  tibi  hunc  mandatum  20 
conscribsimus,  ut,  sicut  superius  continetur,  taliter  pro- 
sequere et  firmare  debeas ;  et  quicquid  exinde  egeris  gesserisve, 
ratum  et  definitum  apud  nos  esse  cognoscas. 

Factum  mandatum  tunc  ibi,  anno  illo. 

Post  recitationem  mandatum  vir  honestus  ille  defensor  25 
dixit:  ,, Mandatum  quidem  recitatum  est;  sed  suprascribta 
donatione,  testamentum  aut  cessione,  quam  prae  manibus 
habere   dicis,   nobis   presentibus  recitetur   et,   ut  postolas, 
gestis  publicis  firmetur."     Quam  vero  donatione  ille  pro- 
fessor*  recitavit.    Post  recitationem  vero  vir  laudabilis  illi  30 
defensor  et  curialis  dixerunt:  ,,Epistola,  quae^  recitata  est, 
gestis  publicis  inseratur,  et  quod  ille  prosecutor  vellit  et 
petit,  gesta  ei  publice  datur.''  Ille  prosecutor  dixit:  ,,Sufficit 
mihi,  bone  defensor,  ut  donatio,  que  recitata  est,  si  mihi 
gesta    tradere    iubeatis.*'     Ille    defensor    dixit:    „Et    quia   35 
epistola  donationis,  aut  cessionis  seu  testamenti,  et  man- 
datum in  te  conscribtum  per  ordinem  conditas  et  bonorum 
hominum    manibus    roboratas    atque    signatas    manifesta 

1  munieeps  A3.  —  ^  prosere  A3.  —  ^  qui  A  3. 

Sammlung  vulgärlat.  Texte.  5.  2 


-    18  - 

esse  cognovimus,  dignum  est,  ut  gesta  ex  hoc  conscribta 
adque  subscribta  tibi  tradatur,  et  ut  in  arcipibus  publicis 
memoranda  servetur.    Edatur. 

Sic  per  ordine  et  mandatus  in  suo  loco  et  totum  textum 
et  manumissoris  epistola  scribantur,   et  postea  defensor  et 
curialis     civium     et     reliqui     eam     subscribantur    adque 
signentur. 
F.  Marculfi  (Z.  p.  97-98,  n.  37  und  38).    7.  Jh. 


25.  Libellum  dotis. 

10  Quod  bonum,  faustum,  filex  prosperumve  eveniat!  De 
disponsandis  maritandisque  ordinibus  hac  procreatione 
liberorum  causis  quae^  fiunt,  necesse  est,  ut  omnes  etiam 
donatio  per  scribturarum  seriem  pleniorem  obteniant^ 
firmitatem.    Donat  igitur  iJli  honeste  puellae,  norae^  suae 

15  lei,  sponsa  fiho  suo  illo,  ante  die  nuptiarum  donantisque 
animo  transferet*  atquae  transcribit,  hoc  est  in  tanodono* 
villa  nuncupante  illa,  sitam  ibi,  cum  domo  condignam  ad 
habitandum  vel  omni  integritate  ibidem  aspicientem,  simi- 
liter  et  in  dotis  titulum  alias  villas  nuncupantes  illas,  sitas 

20  ibi,  mancipia  tanta  illos  et  illas,  inter  aurum  et  argen  tum 
et  fabricaturas  in  soledos  tantos,  caballos  tantos,  boves 
tantos,  gregem  equorum,  gregem  armentorum,  gregem  pro- 
corum,  gregem  ovium,  ita  ut  haec  omnia  per  manu  sua  ad 
suprascribta   puella,   noro^   sua   illa,    ante   die   nuptiarum 

25  dibeat  pervenire;  et  in  sua  dominatione  revocare,  vel 
quicquid  exindae  facire*'  elegerit,  liberam  habeat  potestatem. 
Quod  si  quis  contra  hanc  libellum  dotis  venire  et  eam 
infrangire^  conaverit,  inferat  partibus  prefatae  lei^  tan  tum. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  85,  n.  15).    7.  Jh. 


30  26.  Qui  se  in  servitio  alterius  obnoxiat*. 

Domino  mihi  proprio  illo  ille.    Dum,  instigante  adver- 
sario,  fragilitatem  meam  prevalente,  in  casus  gravis  cecidi. 


1  qui  A3.  —  2  obteneat  A  2;  obtenetur  A3.  —  ^  ad  nure 
suae  A  2.  —  *  transfert  A3.  —  ^  nuro  A  2,  A  3.  ^ —  *  facere  A  2, 
A3.  —  '  infrangere  A  2,  A  3.  —  «  ill.  A  2. 


-  19  - 

unde    mortis    periculum    incurrere^    potueram,    sed,    dum 
vestra  pietas  me  iam  morte  adiudicatum  de  pecunia  vestra 
redemistis  "^5  vel  pro  mea  scelera  res  vestras  quam  plures 
dedistis,    et  ego  de  rebus  meis,    unde  vestra  beneficia  re- 
pendere^  debuissem,  nonhabeo:  ideoprohoc  statum  ingenui-  5 
tatis  mei  vobis  visus  sum  obnoxiasse*,  ita  ut  ab  hac  die  de 
.vestro  servitio  paenitus  non  discedam,  sed,  quicquid  reliqui 
servi   vestri  faciunt,   pro   vestro   aut   agentum   vestrorum 
imperio  facere  spondeo.  Quod  si  non  fecer o,  autme  de*  qualibet 
ingenio  de  servitio  vestro  abstrahere^  voluero  vel  dominio   10 
alterius  expetire  aut  rebus  suscipere  voluero,  licentia  habe- 
atis,  me  qualemcumque  volueritis  disciplinam  inponere  vel 
venundare  aut  quod  vobis  placuerit  de  me  facere.    Facta 
obnoxiatione  tunc  sub  die  illo. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  93,  n.  28).  7.  Jh.  15 

27.  (Cautio) 
Domino  suo  illo  ille.  Constat  me  a  vobis  accepisse, 
et  ita  accipe^,  debere,  et  debeo,  hoc  est  solidos  tantos, 
pro  quos  solidos  spondio  me,  quamdiu  ipsus  post  me  rete- 
nuero,  annis  singulis  per  singulos  solidos  singulos  treantis  20 
vestris  partibus  esse  redditurum^.  Et  se^  hoc  facere  con- 
tempsero^  aut  exinde  neglegens^^  apparuero,  ad  duplum 
ipso  locario  vobis  reddere  spondeo.  Et  quomodo  de  mea 
proprietate  ipsos  solidos  vestros  reddere  potuero,  hanc 
cautionem  a  vos^^  recipiam.  25 

F.  Marculfi  (Z.  S.  92,  n.  26).  7.  Jh. 

28.  Epistola,  si  aliqui  rem  ecclesiae  ad  usum  habeant  et 
eorum  proprietate  pro  hoc  donent. 
Domino  sancto  et  apostolico,  domno  et  in  Christo 
patre  illo  episcopo  ille  et  coniux  mea  illa.  Quatenus^^  ^d  30 
nostram  petitione  vestra  habuit  pietas  et  benevolentia,  ut 
locello  aliquo^^^  ecclesiae  vestre  nuncupante  sie,  situm  ibi, 
quam  ill.  pro  anime  suae  remedium  ad  ecclesia  vestra  iUa 


1  incurre  B.  —  ^  redimistis  A3.  —  ^  rendere  B.  —  *  pro 
A  3;  per  B.  —  ^  aus  abstragere  verbessert  A  2;  abstraere  A  3,  B. 
«  accipisse  et  accipi  A3.  —  "^  rediturum  B.  —  »  gj  ^  3,  B.  — 
*  contensero  A3.  —  ^^  negliens  A3.  —  ^^  vobis  A  3,  B.  — 
12  quatinus  A  3.  ^ —  ^^  ahco  A  2. 


2* 


-   20   - 

in  honore  sancti  illius  delegavit,  nobis  ad  boneficium,  dum 
pariter  advivimus,  aut  que^  ex  nobis  pare  suo  suprestis^ 
fuerit,  dum  advixerit,  excolere  permisistis,  et  nos  pariter, 
iuxta  quod  convenit",  tam  pro  ipso  uso*,  quam  pro  anime 
5  nostrae  remedium,  alio  locello  nuncupante  sie,  situm  ibi, 
post  nostrum  ambobus^  discessum  vobis  vel  successoribus 
vestris  ad  memorata  ecclesia  visi  fuimus  condonasse;  ea 
tamen  condicionem,  ut,  dum  advivimus,  suprascribta  loca, 
tam   illa   quod   nobis   prestetistis,   quam   et   ea   quod   nos 

10  pro  animae  nostrae  remedium  ad  ipsa  ecclesia  delegavimus, 
absque  ullo  preiuditio  ecclesiae  vestre,  sene  ulla  deminu- 
cione  de  qualibet  rem,  usufructuario  ordine  possidere*^ 
debeamus,  et  post  nostrum,  ut  diximus,  ambobus  discessum 
prefata  loca,    absque  ulla  alia  renovata,   ut  mos  est  inter 

15  ceteros,  precaria,  per  hanc  epistolam,  absque  ullius  heredum 
nostrorum  aut  cuicumque  contrarietate  vel  expectata  tra- 
ditione,  vos  vel  successores  aut  agentes  vestri  in  vestra 
faciatis  revocare  dominacione  perpetualiter  dominandum, 
et  nostra  possessio  nullumquam  tempore  nullo  preiuditio 

20  vobis  ex  hoc  generare  non  debeat.  Si  quis  vero,  quod 
futurum  esse  non  credimus,  nos  ipsi  aut  aliquis  de  heredibus 
nostris  vel  qualibet  persona  contra  hanc  epistolam  venire 
aut  aliquid  de  ipsa  locella  vobis  minuari^  aut  aufferre^ 
voluerit,  cum  suprascribto  domno  illo  ante  tribunal  Christi 

25   deducat    rationes,    et    insuper    inferat    partibus    ecclesiae 
vestrae  tantum,  et  quod  repetit  vindicare  non  valeat,  sed 
presens  epistola  firma  permaneat,  stipulatione  subnexa. 
F.  Marciiin  (Z.  S.  98-99,  n.  39).  7.  Jh. 

29.   Si  aliquis  rem  alterius,  quam  excolit,  ad  proprietate 
30         sacire*  vult  et  non  potest  et  postea  eam  precaverit. 

Domino  inlustris  illo  et  mihi  proprio  domno  ille.  Dum 
pro^  malorum  hominum  consilium,  quod  non  debueram,  de 
terra  vestra  in  loco  nuncupante  illo,  quem  excolere  videor^", 
revellare^^  conavi  et  ipsa  terra  adpro  prietate  sacire*  [volui] 
35  et  non  potui,  quod  nee  ratio  prestetit,  et  vos  vel  agentes  vestri 
1  qui  A  2,  B.  —  ^  g^pppegtig  ^  2.  —  ^  convinit  A3.  —  *  usu 
B.  —  ^amborum  A3.  —  ^possedere  A  2,  A  3,  B.  —  '  minu- 
are  A  3.  —  »  auferre,  AI.  —  ^  per  A  3.  —  ^^  video  A  2.  — 
^^  re volare  A  1. 


-  21   - 

eam  ad  parte  vestra  revocastis  vel  nobis  exinde  eiecistis,  sed 
postea ad petitionem bonorum hominumnobis  eam  adexcolen- 
dum  reddedistis :  propterea  hanc  precaria  dominatione  vestrae 
emittimus,  ut,  quamdiu  vobis  placuerit,  ut  eam  teneamus 
absquae  ullo  vestro  praeiudicio.  Quicquid^  relique^  acco-  5 
lani"  vestri  faciunt,  nos  reddere  spondimus;  quod  si  non 
feceremus  et  ob  hoc  necglegentes  *,  tardi  aut  contumacis^ 
fueremus,  publicae  pro  hanc  precaria,  acsi  semper  pro 
quinquenium  renovata  fuisset,  condempnati,  ut  lex  praestat, 
tardis  aut  necglegentibus,  et  de  ipsa  terra  nos  ponteficium  10 
habeatis  eiciendum^. 

Facta  precaria  ibi,  sub  die  illo,  anno  [illo  rege]. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  100,  n.  41).    7.  Jh. 


30.  Conmendacias '  litteras  ad  abbate  noto. 
Domino  beatissimo  et  meretis  venerabilis  sancto  patri   15 
illo  abbati  ille  in  Domino  perpetuam  mittit  salutem.  Multi- 
modo^  nobis  benevolo  vestro  generare   conperitae  gaudia, 
quotiens  adetus^  dederit  oportunus,   ut   ad   indegandam^^ 
sospitatem  vestram  nostras  diregire^^  dibeamus  litterolas. 
Idcirco   cum   salutationum   officiis   humeli   preci   almitate    20 
vestrae  quesumus,  ut  pro  nobis  misericordiarum  Dominum, 
ubi  dignas  sedolasque  fundetis  preces,  exorare  non  dedigni- 
mini^'^,  quatenus^^  vestris    fultis^*   precibus   olim   obtatam 
adire^^  mereamur^^  patriam;  pariterque   latores   presentes, 
famulos  vestros,  fratres  in  Christo  nostros,  quos  ob  necessa-    25 
riam  monasterii  nostri  illuc  usque  distinavimus,   vestrae 
beatitudine  plurimum  commendare  presumimus,  ut  eis,  in 
quo^'  necessarium  duxerint,   solacium  prebere   pro   divino 
intuetu  non  dedignetis.    Vale   pro  nobis  orans,  dominae 
et  sanctae  ac  beatissime  pater.  30 

F.  Marculfi  (Z.   S.  103,  n.  47).    7.  Jh. 


1  quidquid  A3.  —  ^ reliqui  A  2,  A  3.  —  ^ acolani  A 2.  —  * nec- 
legentes  A  2.  —  ^  contumaci  A3.  —  ^  eiciendi  A  2.  —  '  com- 
mendatitias  A  2.  —  «  multimodis  A3.  —  ®  aditus  B;  addetos 
A  2 ;  addetus  A3.  —  ^^  indegendam  A  2 ;  indagandum  A  3 ;  B. 
—  11  dirigere  A  2,  A  3,  B. —  ^^  dedignemini  A  2,  A  3.  —  ^^  qua- 
tinus  A3.  —  1*  flultis  A3.  —  ^^  audire  A  1 ,  A  3.  —  i®  mereamus 
B.  —  1'  CO  statt  in  quo  A  2. 


-   22  - 

31.  Inmunitas. 

nie  rex  Francorum  viris  inlustribus,  patriciis,  comitibus, 
tollonariis^  vel  omnibus  curam  publicam  agentibus.  Si 
oportuna  beneficia  ad  loca  sanctorum,  ecclesiarum  vel 
5  sacerdotibus  prestare  non  desinemus,  hoc  nobis  procul 
dubium  in  aeterna  beatitudine  retribuere  confidemus. 
Igitur  cognuscat  magnitudo  seu  utilitas  vestra,  quod  nos 
ad  peticionem  apostolico  viro  illo,  illius  urbis  antestitae, 
talem  propter  nomen  Domini,  eins  meretis  conpellentibus, 

10  beneficium  prestetisse,  cognuscite,  ut  annis  singulis  de 
carra  tanta,  quod  a^  luminaria  conparandum  ad  Massilia 
vel  per  reliquos  portos^  infra  regno  nostro,  ubicumque  missi 
sui  marcare*  videntur,  vel  pro  reliqua  necessitate  discur- 
rentes,  nullo  telloneo  nee  qualibet  reddibucione  exinde  ad 

15  parte  fisci  nostri  missi  sui  discurrentes  dissolvere^  non 
dibeant.  Propterea  per  presentem  preceptum  decernimus, 
quod  perpetualiter  mansurum  esse  iobemus,  ut  nullo 
telloneo  ö  de  ipsa  tanta  carra  ipsius  pontefice  neque  ipsa' 
Massilia,  Telloneo^,  Fossis,  Arlatu,  Avennione^,  Suggione^^, 

20  Valentia,  Viennia^^  Lugdone,  Cabillonno  vel  reliquas  civi- 
tates  aut  pagos,  ubicumque  in  regno  nostro  telloneus 
exigitur,  nee  de  navale  nee  de  carrale  evectione,  nee  rotatico 
nee  pontatico  nee  pulvoratico^^  nee  salutatico  nee  cispatico^^ 
nee  nulla  reddibucione^*,  quod  f  iscus  noster  exinde  poterat  spe- 

25  rare^^,  nee  vos  nee  iuniores  aut  successores  vestri  de  ipsa  tanta 
carra  eisdem  nos  requiratis  nee  exigatis;  sed  omnia  et  ex 
omnibus    hoc   propter   nomen    Domini   ipse    pontifex   vel 


^  tolenariis  A3.  —  ^  ad  A  3.  —  ^  relicos  portus  A3.  — ■ 
^  mercare  A3.  —  ^  desolvere  A3.  —  ^  tolloneo  A3.  —  'in 
ipsa  Mas(si)lia  A3.  —  ^  teloneo  A3.  —  ^  Avinione  A3.  —  ^"  Sugi- 
one  A3.  —  ^^  Vienna  A3.  —  ^^  p^^iyeratico  A3.  —  ^^  cispitatico 
A  3.  —  ^*  redibucione  A  3. 

1^  cf.  Z.  S.  112:  ...  Propterea  per  presentem  pre- 
ceptum decernimus,  quod  perpetualiter  mansurum  esse  volumus, 
ut  nullo  telloneo  in  nullis  civitatibus  aut  pagos,  vel  ubicumque 
in  regno  nostro  toloneus  exigitur,  nee  de  navalle  nee  de  caralle 
evectione,  nee  rotatico  nee  de  pontenatico  nee  pulveratico  nee 
salutatico  nee  cispitatico,  nee  de  saumariis  nee  de  quod  homines 
eorum  ad  dorsum  portant  nee  nulla  redibucione,  quod  f iscus 
noster  exinde  poterat  sperare. 


-  23  - 

successores  sui  aut  memorata  ecclesia  domni  illius  habeant 
indultum,  vel  in  luminaribus   ipsius    sancti   loci   proficiat. 
Quam    vero    auctoritate    perpetuis  temporibus   valituram 
propria  manu  infra  decrevimus  roborare. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  107,  n.  1).    a.  700-750.  5 

32.  Si  quis  in  presencia  regis  de  ea  que  vindedit  auctores 
esse  voluerit  emptori,  precepto  dominico  ex  hoc. 
nie  rex  illo   comite.    Veniens  illae,    aut  missus   ipsius 
in  persona  sua,  ibi  in  palatio  nostro  clemenciae  regni  nostri 
suggessit,  quasi  homo  nomen  ille  porcionem,  aut  villa  sua   10 
nuncupante  illa,  in  pago  illo,  quicquid  ibidem  visus  fuit 
tenuisse,    per    vinditionis    titulum,    accepta    pecunia    sua, 
eidem  visus  est  distraxisse,  et  eam  ad  presens  possidere 
videretur.   Sed  dum  et  ipse  ille  ad  presens  adstabat,  inter- 
rogatum  est  ei  a  nobis  vel  a  proceribus  nostris,  si  ipsa   15 
vinditione,  quam  ipse  ille  de  suprascribta  rem  in  presente 
proferebat,  de  nomine    eius    fecisset    aut    memorata    rem 
vindedisset,   vel,   si  ei  necessitas  evenerit,   auctor^  eidem 
esse  voluisset,  in  presente  edicere  deberet.    Sed^  taliter  in 
nostri  presentia  memoratus  ille  professus  est,  quod  et  ipsa   20 
vindicione  fecerat  et  pretio  de  suprascribta  rem,  quod  illa 
vindictio   contenit,    acceperat,   et  auctor  eidem  ex  hoc  ad 
presens  et  si  inantea  si  ei  necessitas  contigisset,  et  erat  et  esse 
volebat.     Ideo,   dum   taliter   quoram   nobis  professus  est, 
per    presentem    decernemus    ac    iobemus    preceptum,    ut   25 
memoratus  ille  ipsa  villa,    aut  portione  illa,  in  iam  dicto 
loco,   in  integritate,   quicquid  per  ipsa  vinditione  legitur, 
absque   contrarietate   vel  repetitione   illius   aut  heredibus 
suis,  quieto  hordine,  debeat  possidere,  vel  quicquid  exinde 
facire  ipse  aut  heredes  sui  decreverint,  liberum  potiantur   30 
arbitrium. 
F.  Marculfi  (Z.  S.  107,  n.  2).    a.  700-750. 

33.  Appennem*^. 
Consuetudo  huius  loci  vel  etiam  legis  terrenae  iustitiae 
constat    esse    prospectum,     ut,     quicumque     ab    incendiis   ^^ 

1  autor  A3.    —    ^  gi  ^  3    _  3  adpennem  a  2;  appenem 
A  3;  apennem  B. 


-    24  - 

vel  hostibus  seu  a  latronibus  fuerit  perpessus^  dispcndium, 
oportet  sibi  occasu^  in  foro  publico  vel  civitate  cum  curia 
publica  3  et  defensore  vel  reliquis  civibus  publicare.  Id- 
circo  non  habetur  percognitum*,  qualiter  homo  nomine 
5  ille  per  timorem  illius,  qui  Turonus  civitatem  anno  pre- 
sente  hostiliter  venit  et  multa  mala  ibidem  perpetravit^, 
strumenta  sua  de  loca  denominata  vel  de  diversis  facul- 
tatibus  suis  subtus  terra  in  villa  illa  misit,  et  ibidem  con- 
putruerunt   et   perierunt.     Propterea^   ei  necesse   fuit,   ut 

10  una  cum  notitia  pagensium,  qui  hoc  cognitum  bene  habe- 
bant',  Turonus  civitatem  appennem  exinde  deberent  ad- 
firmare,  ut  quantumcumque  per  ipsa  strumenta  tam  in 
terris  quam  in  mancipiis  seu  et  reliquis  rebus,  sicut  usque 
nunc   quieto   ordine   tenuit   et  possedit,   ita   et   admodum 

15  liceat  inantea  ipsas  res  quiete  teuere  et  possidere  et  cui 
voluerit,  Christo  auxiliante,  derelinquere.  Unde  convenit, 
ut  duas  epistolas  uno  tenore  conscriptas  exinde  fieri  vel 
adfirmare  deberent,  ut  una  in  foro  publico  in  ipsa  civitate 
sit  adficta^,  alia  vero  ipse  secum  pro  cautela^  et  tempora 

20   futura  apud  se  retineat^'',  ut,  si  inantea  necesse  fuerit,  in 
presentia  regis  aut  principis  loci  sit  proferenda. 
F.  Turonenses  (Z.  S.  151,  n.  28).    a.  700-750. 


34.  Relatio  cum  iudicio. 
Auctoritate^i  legis  preceptum  est,  ut  in  toto  litis  termi- 

25  num  requiratur,  per  quem  orta  est  contentio;  et  si  quis 
ad  rapinam  faciendam  adgreditur  aut  iter  agentem  insidia- 
verit  aut  domum  alterius  nocturnus  spoliaverit,  mors 
anime  ipsius  ne^^  requiratur.  Igitur  ego  in  Dei  nomine  ille 
iudex  veniens  in  loco  nuncupante  illo  sub  die  illo  una  cum 

30  bonis  hominibus  ad  locum  accessionis,  ubi  aliquis  homo 
nomine  ille  quondam  interfectus  iacebat,  requirens,  pro 
qua  re  ibidem  interfectus  fuisset.  Sed  venientes  homines 
ibidem  commanentes,  qui  in  initio  litis  ibidem  fuerunt  vel 
qui  ad  ipsos  huccos^^  cucurrerunt,  quando  iam  dictus  homo 


^  perpensus  B.  —  ^  \^qq  casum  a  2 ;  hoc  casu  A3.  —  ^  pup- 
lica  B.  —  *  incognitum  a  2,  B.  —  ^  perperavit  B.  —  *  pro- 
terea  A3.  —  '  habeant  C.  —  «  adfixa  G.  —  »  cautella  B.  — 
i^reteneat  B.  —  "  autoritate  A3.  —  ^^  non  a  2.  —  ^^  uccos  a  1. 


-  25  - 

ibidem  interfectus  fuit,  taliter  testimonium  prebuerunt,  ut, 
dum  aliquis  homo  nomine  ille^  sollemniter  sibi-  ambulabat, 
sie  iam  dictus  ille  quondam  ipsum  adsallivit  vel  insidiavit 
et  res  suas  ei  contradixit  atque  violenter  super  ipsum  evagi- 
nato=^  gladio  venit^  unde  livores  vel  capulaturas  atque  5 
colaphis^  manifeste  apparent.  Ideo  etenim,  dum  sie  veritas 
conprobaretur,  veniens  iam  dictus  ille  adprehensam^ 
manum  vel  arma  predicti  iudicis,  sicut  mos  est,  apud 
homines  12,  manu  sua  tertia  decima^  dextratus  vel  con- 
iuratus^  dixit,  quod,  dum  ipse^  sollemniter  sibi  ambulabat,  10 
iam  dictus  ille  quondam  eum  malo  ordine  adsallivit^"  et 
evaginato  gladio  super  eum  venit  et  super  ipsum  livores 
vel  capulationes  misit  et  res  suas  illas  ei  diripere^^  voluit, 
et  postquam  istas  presentes  livores  recepit,  necessitate  con- 
pulsus  ipsum  placavit^^,  per  quem^^  mortuus  iacet;  et  in  15 
sua  orta  contentione  vel  in  sua  movita  atque»  per  suas 
culpas  ibidem  interfectus  fuit;  et  sie  est  veritas  absque  ulla 
fraude  vel  conludio,  et  in  sua  culpa  secundum  legem  ipsum 
ferrobattudo  fecit.  Proinde  oportunum  fuit  ipsius  illi,  ut 
hanc  notitiam  ad  instar  relationis  exinde  accipere  deberet;  20 
quod  ita  et  fecit.  Sed  postea  vero  taliter  in  iam  dicto  loco 
ipsius  illi  iudicatum  fuit,  ut  in  noctes  40  apud  homines  36, 
manu  sua  trigesima  septima^'*,  iam  dicto  illo  quondam^^  in 
ecclesia  illa,  in  loco  nuncupante  illo,  coniurare  debeat 
apud  homines  visores  et  cognitores,  eo  quod  ille  quondam  25 
male  ordine  super  eum  venisset  et  res  suas  ei  contendisset 
vel  primitus  ipsum  placasset  vel  livorasset  et  ipsum  in  via 
adsallisset  vel  insidiasset,  et  in  sua  movita  vel  in  sua  culpa 
ibidem  interfectus  fuisset.  Et  si  hoc  facere  potuerit,  de  ipsa 
morte  quietus  valeat  residere.  30 

F.  Turonenses  (Z.  S.  152—153,  n.  30).    a.  700—750. 

35.  Judicium  evindicatum. 
Ille  rex,  vir  inluster,  illo  comite.  Veniens  ille  in  nostra 
vel  procerum  nostrorum  presentia  suggessit,  eo  quod 
1  illi  B.  —  ^  sicdi2,B ;  fehlt  a  1 ;  michi  A3.  —  ^  evainato  A  3. 
—  *  vinit  A3.  —  ^  colaphi  a  1 ;  colapi  B.  —  ^  adprehensa  a  2. 
• —  '  tredecima  A3.  —  ^  dexteratur  vel  coniuratur  B.  —  ^  ipsi 
a  2,  B.  —  10  adsilivit  A  3;  adsahvit  B.  —  "  disripere  B.  — 
12  plagavit  AI.  —  "  pro  quid  B.  —  i*  tricesima  a  2.  — 
15  condam  B. 


-  26  - 

aliquis  liomo  nomine  ille,  pagensis  vester,  eum  in  via  male 
ordine  adsallisset  et  res  suas  ei  tulisset  vel  graviter  ipsum 
livorasset^;  et  ob  hoc  vobis  per  nostram  ordinationem 
iussimus,  ut,  datis  fideiussoribus,  Kalendas  illas  ex  hoc  in 
5  nostra  presentia  debuissent  adstare  rationantes.  Sed  memo- 
ratus  quidem  ille  per  triduum  suum  custodivit  placitum 
et  iam  dicto  illo  secundum  legem  obiectivit^*  vel  solsativit*, 
qui  nee  sonia*  nüntiavit  nee  suum  placitum  adimplevit^. 
Propterea  omnino  tibi  iubemus,  dum  tales  vobis  datos 
10  habuit  fideiussores  et  placitum  suum  nullatenus  custodivit, 
ut,  quicquid  lex  loci  vestri  de  tale  causa  edocet,  vobis 
distringentibus,  memoratus  ille  partibus  istius  conponere* 
et  satisfacere  non  recuset. 
F.  Turonenses  (Z.   S.  155,  n.  33).    a.  700-750. 

15  36.  Vindicio  de  area  vel  de  casa  infra  civitate. 

Magnifico  fratri  illo  ego  enim  ille.  Constat  me  tibi 
vindedisse,  et  ita  vindedi,  hoc  est  casa  mea  cum  ipsa  area, 
ubi  posita  est  infra  civitatem,  i^el  burgum  illum,  in  ratione 
illius,  in  loco  illo,  quem  ego,  data  mea  pecunia,  de  aliquo 

20  homine  nomine  illo  conparavi.  Habet  ipsa  casa  matriamen 
tantum,  in  giro  tanta,  est  de  lateribus  vel  frontibus  casa  vel 
terra  illorum  et  illorum.  Unde  accepi  a  te  precium,  in  quod 
mihi  bene  conplacuit,  hoc  est  tantum;  quod  precium  in 
manu  mea  accepi,  et  ipsam  casam  vel  aream  per  hanc 

25  vinditionem    tibi    tradidi  a  die    presente  perpetualiter  ad 
possidendum;    ita    ut    ab    hodierna    die,    quicquid    exinde 
facere  volueris,  liberam  et  firmissimam  in  omnibus  habeas 
potestatem  faciendi,  salvo  iure  ipsius  terrae. 
F.  Turonenses  (Z.  S.  158,  n.  42).    a.  700—750. 

30  37.  Notitia  de  alode  evindicato. 

Notitia,   qualiter  vel  in  quorum  presentia  veniens  ille 

die   illo   in   loco   nuncupante   illo   ante   illum   iudicem   vel 

reliquis  viris,  qui  ibidem  aderant  vel  subter  firmaverunt. 

Ibique   interpellabat   aliquem  hominem  nomine   illum,   eo 
35  quod   alode,   qui  fuerat  genitori  suo  nomine  illo,   in   loco 

nuncupante  illo  post  se  malo  ordine  retineret  vel  ei  contra- 


1  livoresset  A3.  —  ^  abiectivit  a  2.  —  ^  adimplivit  a  2*. 


-   27  - 

diceret  iniuste.    Interrogatus  ipse  homo  ab  ipsis  viris,  si 
sie  erat  veritas,  annon.    Sed  ipse  iudicium  vel  breve  sacra- 
mentorum  ibidem  ante  ipsis  viris  protulit  ad  relegendum, 
qualiter  cum  ipso  homine  ante  hos  dies  exinde  ante  illum 
iudicem  in  rationes  fuerat,  et  qualiter  ipso  alode  contra  5 
ipsum  hominem  vel  contra  germanos  suos  elitigatum  atque 
evindicatum    legibus    habebat.     Relecto    ipso    iudicio    vel 
ipso    breve    sacramentorum,    sie    ipsi    viri    ipsum    homini 
interrogaverunt,    si    aliquid    contra    ipsum    iudicium    vel 
contra  ipsum  brevem   opponere   volebat.   Sed   ipse   taliter  10 
dixit,   quod   nihil   habebat,   quod   contra    ipsum   opponere 
deberet.    Et  se  in  omnibus  recognovit,  quod  contra  legem 
ipsum  hominem   calumniabat,   et  se  exinde  omni  tempore 
taciturum  esse  spopondit.   Propterea  oportunum  fuit  ipsius, 
ut  hanc  notitiam   ex   hoc   accipere   deberet;   quod   ita   et  15 
fecit.    His  presentibus  actum  fuit. 
F.  Turoneness  (Z.  S.  157,  n.  41).    a.  700-750. 


38.   Qui  se  in  alterius  potestate  commendat. 

Domino  magnifico  illo  ego  enim  ille.  Dum  et  omnibus 
habetur  percognitum,  qualiter  ego  minime  habeo,  unde  20 
me  pascere  vel  vestire  debeam,  ideo  petii  pietati  vestrae, 
et  mihi  decrevit  voluntas,  ut  me  in  vestrum  mundoburdum^ 
tradere  vel  commendare  deberem;  quod  ita  et  feci;  eo  vide- 
licet  modo,  ut  me  tam  de  victu  quam  et  de  vestimento, 
juxta  quod  vobis  servire  et  promereri  potuero,  adiuvare  25 
vel  consolare  debeas,  et  dum  ego  in  capud  advixero,  inge- 
nuili  ordine  tibi  servicium  vel  obsequium  inpendere  debeam 
et  de  vestra  potestate  vel  mundoburdo  tempore  vitaemeae 
potestatem  non  habeam  subtrahendi,  nisi  sub  vestra 
potestate  vel  defensione  diebus  vitae  meae  debeam  perma-  30 
nere.  Unde  convenit,  ut,  si  unus  ex  nobis  de  has  convenentiis 
se  emutare  voluerit,  solidos  tantos  pari  suo  conponat,  et 
ipsa  convenentia  firma  permaneat;  unde  convenit,  ut  duas 
epistolas  uno  tenore  conscriptas  ex  hoc  inter  se  facere  vel 
adfirmare  deberent;  quod  ita  et  fecerunt.  35 

F.  Turonenses  (Z.  S.  158,  n.  43).    a.  700-750. 


aus  munburdum   besserte 


-   28  - 

39.  Hie  est  traditio. 
Rerum  omnium  scripturarum  traditio  subsequatur. 
Quam  ob  rem  ego  in  Dei  nomine  ille,  filius  illius  condam. 
Dum  non  est  incognitum,  sed  apud  plures  notum  esse 
5  cernitur,  qualiter  ego  aliqua  femina  aut  puella,  filia  illius, 
legibus  eam  sponsavi,  et  de  rebus  meis,  qui  sunt  sitas  in 
pagos  illos,  ei  aliquid  per  carta  donationis  ante  die  nuptiarum 
confirmavi  et  habendi^  et  per  hanc  titulum  traditionis  vel 
per  servo  meo  nomine  illo  et  per  hostium  de  ipsos  domus 

10  et  cispitae  de  illa  terra  seu  vitis  de  ipsas  vineas  et  ramos 
de  illas  arbores,  et  quantumcumque  in  ipsa  donatione 
continet,  id  sunt  tam  terris,  vineis,  pratis,  silvis,  exenis'^ 
aiacentiis,  omnia  et  ex  omnibus  sicut  illa  donatione  loquitur, 
vel  in  ista  traditione  insertum  est,  dilectasponsamea  nomine 

15  illa  a  diae  presente  per  hanc  titulum  traditionis  ad  missum 
tuum  nomine  illum  de  iure  meo  [in]  tua  trado  dominatione 
et  potestate  perpetualiter  ad  possidendum  vel  ad  faciendi 
exinde  in  omnibus  iure  perpetuo  atque  firmissimo  ha  diae 
presente  vel  tempore  quicquid  volueris,  neminem  contra- 

20  dicentem.  Si  quis  vero,  quod  fieri  minimae  credo,  si  ego 
ipsae  aut  ullus  de  heredibus  meis  vel  quislibet  extranea 
aut  obposita  persona,  qui  contra  hanc  titulum  traditionis, 
quem  ego  conscribere  vel  adfirmare  rogavi,  venire  aut 
aliqua  calumnia  generare  prsesumpserit,  cui  litem  intulerit 

25  solidos  tantos  conponat,  et  sua  repetitio  in  nullisque  modis 
obtineat  effectum,  et  hanc  traditio  ista  ha  me  facta,  meis 
vel  bonorum  hominum  manibus  roborata  cum  stipulatione 
subnixa  omnique  tempore  maneat  inconvulsa. 
F.  Turonenses  (Z.  S.  164,  n.  3).    9.  Jh.  ? 

30  40.  Epistula,  qualiter  pupilli  recipiantur. 

Lex  Romana  constringit,  ut,  qui  tutores  noluerint  esse 
parvulorum,  si  forte  cesserit  luctuosa  hereditas,  ex  ipsius^ 
habeantur  extranei.  Propterea^  ego  in  Dei  nomine  ille 
iudex  provintiae  illius.    Dum  et  omnibus  habetur  percogni- 

35  tum,  qualiter  parentes  istius  presentis  orfanuli  nomine  illo 
ab   hac  luce   discesserunt  et   testamentarium   tutorem   ei 


^  vielleicht  tradidi.     —     ^  vielleicht  für  exiis   im  Sinne  von 
exitus.    —   3  ipsa  a  2,  B.  —  *  proterea  A  3. 


-  29   - 

non  dimiserunt,  et  minime  suas  procurare  potest  necessitates, 
ideo  una  cum  consensu  primatibus  civitatis  convenit  nobis, 
ut  istius^  patrui  suo  una  cum  omnia  bona  sua,  facto  con- 
scripto  rerum  inventarum,  ei  sub  officio  tutoris  commendare 
deberimus;   quod  ita  et  fecimus,  ea  vero  ratione,  ut  per    5 
nullam  occasionem^  supradicti  pupilli  hereditas,   quicquid 
in  pago  illo,   in  villas  nuncupantes  illas,  videtur  habere, 
non  minuetur,  sed  ipsas  res  vel  mancipia  atque  omni=^  sua 
substantia    diligenter    excolat    et    ipsum    pupillum    exinde 
nutrire  vel  ministrare  faciat;  et  si,  Deo  propitio,  in  per-    10 
fectam  venerit  aetatem,  omnia  ei  secundum  legis  ordinem, 
cum  integritate  servata,  reddantur.    Unde  convenit  nobis, 
ut  duas  epistolas  uno  tenore  conscriptas  exinde  conscribere 
vel  adfirmare  deberimus;  quod  ita  et  fecimus;  una  quidem 
iam  dictus  patruus  suus  secum  retineat*,  altera  vero  aliquis   15 
homo  nomine   illo   de   manu  nostra  vel  iam  dicti  pupilli 
suscipiat,  ut  futuris  temporibus,  Deo  auxiliante,  sub  testifi- 
catione  bonorum  virorum,  qui  subter  tenentur  inserti,  per 
ipsam  cum  omni  integritate  omnia  sua  exigere  debeat. 
F.  Turonenses  (Z.  S.  148,  n.  24).    a.  700—750.  20 

41. 

Sanctis  ac  venerabilibus  digna  claraque  culmina  sacer- 
dotum,  regum  et  ponteficum,  episcopis,  presbiteris,  diaco- 
nibus,  abbatibus  atque  magnificis  viris  vel  omnium  Deum 
timencium    ego    in    Dei   nomen    ille    peccator.     Cognuscat    25 
magnificentia  vel  sanctitas  vestra:  iste  pauperculus  nomen 
illi,  insidiante  hoste  antiquo,  serpente  diabulo,  germanum 
suum  interfexit,  et  nos  secundum  canonica  auctoritate  in 
exilio   diximus    ambulare.     Et   nos    toti   peregrini   in   hoc 
seculo    summus.     Propterea    precamus   pietatem    vestram,    30 
ut  ipso  recipere   et  benefacire  in  domibus  vestris  dignetis 
secundum  illut  quod  scriptum  est:  quia  unusquisque  homo 
in  veritate  habet,  quod  plangat  et  penetiat  die  ac  noctu, 
ut  lugiat,  secundum  illum  evangelium  per  sex  opere  miseri- 
cordiae.  Taliter  almetas  vestra  exinde  faciat,  ut  mercedaem    35 
perpetualem  exinde  habere  possetis.    Gracia  Domini  nostri 
lesu  Christi  vobis  semper  abundet.     Amen. 
F.  Bituricenses  (Z.  S.  173,  n.  13).    a.  750—800. 

^  lies  istum.   —  ^  occansionem  A  3,  B.   —   *  omnia  A  3; 
omne  B.   —  *  reteneat  B. 


-  30- 

42.  Si  cum  rege  licientiam  loquinon  abueris,  quales  sermones 

in  manu  ejus  mittas  secundum  tuam  racionem. 

Piissimo   ac   serenissimo   domino  meo   Carolo,  excellen- 

tissimo  agusto.   Auribus  vestris  servos  vester  ille  perducere 

5   conpellit  necessitas,  quantum  passus  sum  malicia  incontra 

drictum     vel     sine     iudicio.      Venerunt    itaque     dicentes, 

quod  ex  iussione  vestra  missi  vestri  fuissent,  et  per  mala 

ingenia  atque   forcia  mihi  res  proprietatis  meae  tulerunt 

quae  legitime  atque  iurae  hereditario  mihi  obvenerunt,  et 

10  Joseph  episcopo  mihi  tradere  conpulerunt,  et  aec  omnia 
per  mala  ingenia  atque  contrarietate.  Ego  alium  defen- 
sorem  presentaliter  manifestare  non  potui,  nisi  vestrae 
regalis  clementiae  cartam  mundburalem*  ostendi,  et  mihi 
nihil  profuit,  sed,  ut  dixi,  per  ingenia  mala  adque  volontate 

15  pessima  eicientes  me  de  ipsa  hereditate.  Et  ego  ancilla 
vestra  caeleravi  ad  vestigia^  pietatis  vestrae  properare,  ut 
misericordia  vestra  me  exinde  dignasset  adiuvare,  quia 
antea  nee  in  ratione  exinde  fui  nee  interpellata  responsum 
dedi.    Vestra  pietas  hoc  emendare  conpellat,  qualiter  eli- 

20  mosina  atque  mercis  seu  mundeburdum*  vester  semper 
adcrescat.  Domine  mi  rex,  cognitum  sit  regali  clemenciae 
vestrae,  quia  ipsa  hereditate  vobis  tradere  volebam,  quando 
mihi  haec  malignitas  adcrevit  incontra  rationis  ordine ;  sicut 
pietas  vestra  potest  cognoscere,  si  fuerit  missus,  qui  vera- 

25  citer  hoc  faciat  investigare.  Peto  namque  pietati  vestrae, 
ut  exinde  revestita  fuissem,  per  misericordia  vestra  talem 
missum  habuissem,  qui  mihi  exinde  in  locum  protectionis 
vestrae  defensare  et  munburire  fecisset,  qualiter  pietati 
vestrae    interveniente    exinde    recuperata    fuissem.     Post 

30  Deum  et  sanctis  spei  meae  continet  plenitudo  regalis;  et  si 
de  ipsa  causa  revestire  me  facit  misericordia  vestra,  si  quis 
postea  per  legem  et  iusticiam  hoc  superet,  haec  mihi  maxima 
pars  dolori  advenit,  quando  nee  ad  vestrum  opus  fuerunt 
revocatas  nee  mihi  ancillae  vestrae  legitime  dimissas. 

35   F.  Bituricenses  (Z.  S.  174,  n.  14).    a.  750-800. 

43. 
a)   Dum   Dominus  omnipotens,   creatur  coeli  et  terrae, 
juxta  quod  legitur,  in  principio  masculum  et  femina  cupolae 
1  vestia  C. 


—    Ol    — 

consorcium  sociavit,  dum  dicitur:  ,,Non  est  bonum  homine 
esse  solum,  faciamus  ei  adiutorem  similem  sibi'',  infundetque 
benedictione :  „Crescitse''  inquid  tamquam,  ,,et  multi- 
plicatae  et  dominamini  cuncta  reptilia,  que  sub  caelo 
sunt''  et  Salvator  intonuit:  ,,Quam  ob  rem  relinquid  homo  5 
patrem  et  matrem  et  adherebit  uxore  suae,  et  erunt  dui 
in  carne  una'';  et  Spiritus  sanctus  per  sagrorum  impera- 
torem  sensit  auctoritas,  et  non  inceste  vel  inlicitae  ad  pro- 
creandum  humani  generis  coniunctio  fiat.  Hoc  consultum 
est,  ut,  quicumque  liberta  persona  de  rebus  propriis  10 
facultatis  suae  aliquid  conferrae  voluerit,  hoc  per  seriem 
scripturarum  laudabiliter  debeat  esse  adlegatum  adque 
subter  firmatum,  qui  hac  conditione  et  iurae  postulat 
praeturium  et  gestis  requirit  municipalibus.  Idcirco  ego 
in  Dei  nomen  ille.  Dum  non  abetur  incognitum,  quod  15 
ego  te,  dulcissima  sponsa  mea  illa,  per  voluntate 
parentum  tuorum  sponsata  habeo,  et,  se  Christo  pla- 
cuerit,  ad  coniugium  te  sociarae  dispono,  propterea  pro 
amorae  dulcidinis  vel  osculum  pacis  cedo  tibi  a  diae 
presentae  cessumque  in  perpetuum  esse  volo  et  de  meo  20 
iurae  in  iurae  et  dominationis  tuae  trado  adque  trans- 
fundo,  hoc  est  res  proprietatis  meas  sitas  in  pago 
Biturigo,  in  vigarias  illas  et  illas,  in  villa  cuius  vocabulum 
est  illa,  similiter  et  in  villa  illa,  pari  modo  et  in  vigaria 
illa,  in  villa  noncupante  illa,  simili  modo  in  vigaria  illa,  in  25 
villa  illa.  Haec  omnia  in  ista  loca  superius  conprehensa 
tantas  partis,  tam  de  alodae  genetorem  meorum  quam  et 
de  adtracto,  vel  de  quacumque  modo  ad  me  noscitur  per- 
venisse,  te,  dulcissima  sponsa  mea,  hanc  cessionem  una 
cum  ipsas  auctoritatis  ante  diae  nupciarum,  i^el  in  diae,  30 
integras  ipsas  partis,  de  quacumque  mea  est  possessio, 
publicae  trado  adque  transfundo,  cum  casis,  aedificies, 
curtiferis,  et  caedo  tibi  de  mancipia  illum  et  illam,  de 
peculiaribus  vero  quadrupedia  greges  armentorum  duus 
cum  ipso  armesario,  caballus  tantus,  stratura  condigna,  35 
paria  tantas  de  boves  ad  laborandum  cum  eorum  escasso, 
waccas  grege  uno  cum  eorum  sequentes,  vervices  greges  quat- 
tuor,  sodes  greges  quattuor,  dratpalia,  lectus  vestitus  tantus, 
vestus    muliebrum    condignum     cum    palius^    stauracius 

1  palliis  stauraciis. 


-  32  - 

taritus,  eramenaria,  auri  et  argenti  in  solidos  100  utensilia, 
ferrementum,  vel  quicquid  in  domibus  nubiliora  necessaria 
sunt,  usum  totum  cum  integritatis,  quem  dinumerarae  per 
singulum  longum  est.  Haec  superius  omnia  conprehensa  te, 
5  iam  dicta  sponsa  mea,  ante  dies  nuptiarum,  vel  in  diae, 
tibi  publicae  trado  adque  transfundo  solemniter,  liberum 
exinde  fruaris  arbitrium  et  dominatione  faciendo  quod 
elegeris.  Licet  namque  in  cessionibus  poena  adnecti  minima 
sit   necessitas   inserendi,    et   pro    Studium    firmitatis   mihi 

10  placuit  inadserere.  Si  quis  vero,  quod  absit,  ullus  de  here- 
dibus  vel  coheredibus  meis  vel  quislibet  ulla  interposita 
persona  contra  hanc  cessione  dicerae  aut  agerae  aut  resul- 
tarae  aut  infrangere  voluerit,  vel  quislibet  causatione  susci- 
tarae  presumpserit,  quis  fecerit,  parte  cui  adtemptat  una 

15  cum  sacratissimo  fisco  auri  libras  10  ut^  ponderae  argenti 
[conponat],  et  haec  cessione  a  me  facta  omni  temporae  in- 
violabilis  obteneat  firmitatem.  Et  ut  mos  et  lex  est,  gestis 
municipalibus  volo  esse  adlegati  adque  adfirmata,  stipu- 
latione  adnixa. 

20  b)  Mandatum. 

Dilecto  amico  meo  illo  ego  ille.  Rogo  adque  iniungo 
caritati  tuae  per  hanc  mandatum  meum  solemniter  robora- 
tum,  ut  adeas  ad  vice  mea  Bitoricas  in  civitate  et  epistola 
cessionis,  quem  in  dilecta  sponsa  mea  illa  de  rebus  pro- 

25  prietatis  meis  conscriberae  vel  adfirmarae  rogavi,  sic[ut] 
mos  et  lex  est,  apud  honoratis  ipsius  civitate  alegarae  adque 
adfirmarae  facias;  et  quicquid  exinde  aegeris  vel  gesseris, 
apud  me  in  omnibus  ratum,  aptum  atque  defenitum  esse 
cognuscas;  et  de  caelebrata  prosecutione  mihi  rescriberae 

30   non  tardaris.    Stipulatione  subnixa. 

c)   Gesta  cum  rescripto. 

In  nomine  Domini.    Quod  fecit  mensus  ille  dies  tantus, 

in  anno  tricesimo   quarto  regnante   domno  nostro  Caralo 

rege,  et  ex  co,  Christo  propitio,  sumpsit  Imperium,  5.  anno 

35    incoante,  gesta  habita  apud  laudabilae  viro  illo  defensore 

et  illo  diacono  adque  professorae*  vel  curia  publica  hono- 


vielleicht  für  aut. 


-   33  - 

ratis  ipsius  civitatis  trium  curialium.  Magnificus  vir  ille 
dixit:  ,,Queso  vos,  obtimae  defensor,  vel  vos,  ordo  curii, 
uti  mihi  Codices  publicae  paterae  praecipiatis,  que  abeo, 
que  gestorum  alegatione  cupio  roborarae/"  Defensor  et 
ordo  curii  dixerunt:  „Patent  tibi  Codices  publici;  prose-  5 
querae  que  obtas/'  Magnificus  vir  ille  dixit:  ,,Dilectus 
amicus  meus  ille  per  suum  mandatum  solemniter  roboratum 
mihi  iniunxit,  ut  ad  laudabilitate  vestra  Bitoricas  in  civi- 
tate  accederae  deberim,  et  epistola  cessionis,  quem  de 
rebus  proprietatis  suae  in  dilecta  sponsa  sua  illa  adfirmavit,  10 
prosequerae  vel  alligarae  deberim."  Defensor  et  ordo  curii 
dixerunt:  ,, Epistola  vel  mandatum  quem  te  haberae  dicis, 
nobis  ad  relegendum  ostendae."  Tum  unus  ex  notarius 
ille  epistola  cessionis  vel  mandatum  in  publico  recitavit. 
Quo  recensitus,  defensor  et  ordo  curii  dixerunt:  „Epistola  15 
vel  mandatum,  sicut  est  conscriptus,  nostris  subscriptioni- 
bus,  qualiter  lex  et  mos  est,  tibi  alegarae  adque  adfirmarae 
non  tardaris.  Quid  adhuc  amplius  vis  ?"  Magnificus  vir 
ille  dixit:  ,, Nihil  aliud  peto  magnitudine  vestra,  nisi  ut 
ipsa  epistola  vel  mandatum  una  cum  gesta,  quomodo  20 
vestris  subscriptionibus  roboratum  fuerit,  mihi  ex  morae 
tradatur,  qualiter  diuturno  temporae  maneat  inconvulsum." 

d)  Rescripto. 
Dilecto  amico  meo,  magnifico  viro  illo,  ego  ille  amicus 
tuus.    Cognuscas,   juxta   iniunctionem   tuam   Bitoricas   in  25 
civitate  adii  et  epistolam  illam,  quem  in  dilecta  sponsam 
tuam  de  rebus  propriis  tui  conscriberae  vel  adfirmarae  rogatis, 
sicut  mos  et  lex  est,  gestis  municipalibus  apud  laudabili- 
tatem  honorati  ipsius  civitatis   alegarae  adque  adfirmarae 
decrevi;    et    de    caelebrata  prosecutionem  tibi  rescriberae  30 
non  tardaris^.    Stipulatione  adnixa. 
F.  Bituricenses  (Z.  S.  174—176,  n.  14).    a.  805. 

44. 
Inclita  magnarum  adque  summa  nobilitas  inmaculatam 
migans,    nesciens    contagia    mundi,    sub    cuius    pectorae  85 
Christus   amorae   manet,    dignissima   sponsa   Dei   illa   ego 

1  lies  tardor. 
Sammlung  vulgärlat.  Texte.  5.  3 


-  34  - 

illa  alumna  vestra,  si  presumptio  non  offendit,  perennem 
in  Domino  salutem,  florae  puellarum,  rossa  stirpante, 
Corona  inter  virgineas  acias  adsistente,  palmam  triumphy. 
Etiam,  domna,  mementote  iubeatis,  qualiter  domnus  et 
5  precelentissimus  germanus  vester  vobis  innotuit,  ut,  quando- 
quidem  locus  adveniebat,  ei  in  memoria  retullesetis  de  mea 
parvitate,  ut  consolationem  de  substantia  huius  seculi  in 
sua  pietate,  in  vestra  elimosina  eribuissit.  Et  nunc,  si 
vestra   erit   mercis,   locus   est,   unde   poteratis    meminerae 

10  piis  auribus  eins,  quia  illa  abbatissa  ex  Pectava  urbae  de 
monastirio  Sanctae  Grucis  a  Domino  migravit;  unde,  si 
vestra  abuissit  pietas,  ut  per  ligatarius  vestros  apud  domno 
rege  ipsa  causa  ad  meam  parvitatem  placitasetis,  et  ego 
exinde    semper    perpetuam   servitutem   vobis    fecissem   et 

15  presentaliter  munera  in  auro  et  argento,  quantum  vestra 
erat  volumtas,  adimplebam  ad  vestrum  opus,  necnon  et 
dona  domno  rege,  quantumcunque  per  numero  mihi  iniunge- 
batis,  in  placito  instituto  ibidem  transmitterae  non  tar- 
dabam.    Quid  plura  ?   Agat  nobilitas  vestra  contra  ancillam 

20  suam  certamen,  et  sis  pro  me  unda  loquens  velluti  fons  aque 
salientes,  ut  et  ego  merear  consolationem  perciperae  per 
vestram  peticione  et  vos  et  vestra  beatitudine  participarae. 
Tantum  vobis  subplecor,  ut,  quicquid  exinde  egeris,  omnia 
et  ex  Omnibus  mihi  per  vestras  silabas  mandarae  non  dedi- 

25  gnetis.  Et  de  id,  quod  vos  mihi  in  illa  vestra  capella  dixe- 
ratis,  per  diversis  modis  inquisivi  et  nihil  aliud  inveni, 
nisi  honorem  regalem  post  longo  tempus  adsenerae  signi- 
ficat,  vel  hoc,  quod  ego  vobis  in  ipsa  ora  de  ipsa  causa 
dixi.    Et  haec  signa  in  extremo  digito  portarae  non  de- 

30  dignetis,  subplecor  altitudine  vestrae,  ut  exiguitatem  meam 
et  gratiam  vestram  non  iubeatis  fieri  alienam. 
F.  Bituricenses  (Z.  S.  178,  n.  18).    a.  750-800. 

45.  Notitia  de  iactivis*. 
Notitia,  qualiter  et  quibus  presentibus  veniens  homo 
35  alicus  nomen  ille  in  pago  illo,  in  loco  que  dicitur  ille,  in 
mallo  publico  ante  vir  illo  comite  vel  reliquis  quam  plures 
bonis  hominibus,  qui  subter  firmaverunt,  repetebat,  dum 
diceret,  eo  quod  homine  alico  nomen  illo  ante  ipso  comite 
aframitum*  habuisset.  A  co  placitum  venit  ipse  ille,  placito 


-  35  - 

suo  custodebat.    Et  nee  ipse  ille  ad  eum  placitum  venit 
nee  misso  in  vieem  suam  direxit,   qui^  ulla  sonia  nuntiasset; 
et   placito   suo   neglexit   et   iaetivos   exinde   remansit.     Id 
sunt,  quibus  presentibus  fuerunt. 
F.  Senonicae  (Z.  S.  189,  n.  10).    a.  768-775.  5 

46.  Notitia  de  homine  forbatudo*. 
Notieia,   qualiter  et  quibus  presentibus  veniens  homo 
alieus  nomen  ille  in  pago  illo,  in  loeo  que  dieitur  ille,  in 
mallo  publico  ante  ipso  eomite  illo  vel  aliis  bonis  hominibus, 
qui  subter  firmaverunt,  positam  manum  suam  super  saero-  10 
saneto  altario  saneto  illo,  sie  iuratus  dixit:    „Hie  iuro  per 
hune  loeo  saneto  et  Deo  altissimo  et  virtutis  saneto  illo: 
homo  alieus  nomen  ille,  ira  factus,  apud  arma  sua  super 
me  venit  et    eolappus  super  me  misit;  et  sie  mihi  Dens 
direetum  dedit,  ego  ipso  de  arma  mea  pereussi,  talis  eolap-  15 
pus  ei  dedi,  per  quid  ipse  mortuus  est;  et  quod  feei  super 
me  feei.  Et  ego  hodie  ipso  faeio  [in]  frodanno*  etferbatudo* 
infra  noetis  42,   sieut  lex  et  nostra  eonsuetudo  est,  apud 
tris   aloarius*    et   12   eonlaudantes*.''     Juraverunt   et   de 
linguas  eorum  legibus  direxerant  2.    Id  sunt,  qui  presentibus  20 
fuerunt. 
F.  Senonicae  (Z.  S.  191—192,  n.  17).    a.  768—775. 

47.  Indieulum. 
Ille  rex  Franeorum,  vir  inluster,  illo  eomite  seu  juniores 
atque  sueeessoresque  vestros  seu  missos  nostros  diseorrentis.  25 
Cognuseatis,  quia  in  nostra  aelemosina  taliter  isto  presente 
illo,  dum  et  ipse  senos  esse  videtur,  taliter  ei  eoneessimus, 
ut  de  omnis  hostis  vel  omnibus  bannis  seu  et  arribannus 
Sit  eonservatus,  ut  neque  vos  neque  iuniores  atque  sue- 
cessores  vestros  ipso  pro  hoe  inquietare  nee  dismanuare^  30 
non  presumatis  nee  faeere  demittatis;   sed  licet  ei,   eum 
Dei  et  nostra  gratia   quieto   ordine  ad  propria  vivere  vel 
sedere.    Et  ut  eireius  credatis,   manu  nostro  subter  adfir- 
mavimus  et  de  anulo  nostro  segelavimus. 
F.  Senonicae  (Z.  S.  193,  n.  19).   a.  768-775.  35 


1  quia  c.    —    ^  diliguas  (?)   direxerant  Z.  S.  192,  47.  cf. 
S.  37,  n.  49.  —  ^  d.  h.  de  manu  eripere. 


3* 


-  36  - 

48.  Notitia  de  colonitio. 
Notitia,  qualiter  et  quibus  presentibus  veniens  homo 
alicus  nomen  ille  in  pago  illo,  in  mallo  publico  ante  vir 
illo  comite  vel  reliquis  quam  pluris  bonis  hominibus,  qui 
5  subter  firmaverunt,  homine  alico  nomen  illo  ibidem  inter- 
pellabat.  Repetebat  ei,  eo  quod  genitor  suos  aut  genetrix 
sua  illa  coloni  sui  fuissent,  et  ipse  ille  suos  colonus  esse 
debebat  et  mala  ordine  de  ipso  colonatico  sibi  abstrahebat 
et  neglegens  erat.    Interrogatum  fuit  ab  ipsis  viris  ipsius, 

10  si  ipse  ille  colonis  ipsius  lue  esse  debebat,  anon;  in  presenti 
ei  dicere^  deberet.  Et  ipse  ille  nullatenus  potuit  dicere 
nee  adponere^  nee  nulla  ratione  tradere,  per  quid  ipse 
de  ipso  colonatico  se  abstrahere  potuisset,  et  in  presente 
pro   Colone   ipsius  lue   sibi  recredidit  vel  recognovit.     Sic 

15  ab  ipsis  viris  fuit  iudicatum,  ut  ipse  ille  ipso  illo  pro  Colone 
habere  debeat;  et  si  iam  dictus  comis  ipso  illo  per  manibus 
partibus  lue  visus  est  reddidisset.    His  presentibus. 
F.  Senonicae  (Z.  S.  194,  n.  20).    a.  768-775. 


49.  Notitia  sacramentale. 

20  Notitia,  qualiter  et  quibus  presentibus  veniens  homo 
alicus  nomen  ille  in  pago  illo,  in  basilica  sancto  illo,  ubi 
plurima  sacramenta  percurrere  videtur^^,  ante  vir  magnifico 
illo  vel  reliquis  quam  pluris  bonis  hominibus,  qui  subter 
firmaverunt,  posita  manum  suam  super  sacrosancto  altaro 

25  sancto  illo,  sie  iuratus  dixit:  ,,Hic  iuro  per  hunc  loco  sancto 
et  Deo  altissimo  et  virtutis  sancto  illo:  unde  me  ille  homo 
in  mallo  publico  malabat*,  quod  ego  terra  sua,  aut*  coniuge 
sua  illa 5,  in  pago  illo,  in  loco  que  dicitur  ille,  de  eorum 
potestate  per  fortiam  nunquam  proprisi  aut  pervasi,  sed 

30  de  ista  parte  triginta  et  uno  anno  fer  amplius  semper 
exinde  fui  vestitus  et  post  me  divisi,  et  per  lege  et  iustitia 
plubs^  obteneat  me  ad  habere  quam  ipsius  lue,  auf  con- 
iuge sua  illa  ad  reddere;  et  alio  de  ista  causa,  quod  mihi 
iudicatum  fuit,  in  nullo  non  redibio  nisi  isto  etunio  sacra- 

35  mento.    Per  hunc  loco  sancto  et  Deo  altissimo  et  virtutis 


^  vielleicht  aus  edicere  entstanden.  —  ^  d.  h.  afferre.  — 
3  lies  videntur.  —  *  ad  c.  —  ^  d.  h.  coniugis  suae.  —  ^  d.  h. 
plus.  —  '  ad  c. 


-  37  - 

sancto  illo."    Insequenter  vero  post  ipse  tris  aloariae*  et 

12  conlaudantes*   iuraverunt  et  de  linguas  eorum  legibus 

dixerunt^. 

F.  Senonicae  (Z.  S.  194,  n.  21).    a.  768-775. 

50.  Notitia^  de  erbas  maleficas.  5 

Notitia,  qualiter  et  quibus  presentibus  veniens  f  emina  aliqua 
nomen  illa  in  pago  illo,  in  mallo*  publico,  in  basilica  sancto 
illo,  ante  illos  et  illos  et  alius  quam  pluris  bonis  hominibus, 
qui  subter  firmaverunt,  posita  manu  sua  super  sacrosancto 
altare  sancto  illo,  sie  iurata  dixit:  ,,Hic  iuro  per  hunc  loco  10 
sancto  et  Deo  altissimo  et  virtutis  sancto  illo:  unde  me  ille 
ante  vir  magnifico  illo  vel  aliis  bonis  hominibus  malavit*, 
quae  ego  herbas  maleficias  temporasse  vel  bibere  ei  dedisse, 
per   quid  ipse  infirmasset  aut  vita  sua  perdere  debuisset: 
ego  herbas  maleficias  temporasse  vel  bibere  ei  dedisse,  per  15 
quid  ipse  infirmasset  aut  vita  sua  perdere  debuisset:  ego 
herbas   maleficias   nee    potiones   malas   numquam  tempo- 
ravi  nee  bibere  dedi,  per  quid  ipse  infirmus  vel  insanus 
fuisset  aut  vita  sua  perdere  debuisset;  et  alio  de  ista  causa 
in  nullum  non  redibio  nisi  isto  et  idonio  sacramento.  Per  hunc  20 
loco  sancto  et  Deo  altissimo  et  virtutis  sancto  illo."    In- 
sequenter vero  post  ipse  tante  iuraverunt  et  de  linguas 
eorum  legibus  direxerunt. 
F.  Senonicae  (Z.  S.  194-195,  n.  22.)    a.  768-775. 

51.  Indiculum.  25 

Inclito  atque  precellentissimo  domno  illo  gloriose  rege 
ego  ancilla  vestra  ultissima,  servicissima^  omnium  ancil- 
larum  vestrarum.  Cognoscat,  domni,  gratia  vestra,  omnis 
vassi  vestri  nomen  illi  multas  inquietudinis  et  contra 
rationis  ordines  servientes  sanctae  illius,  qui*  in  vestra  30 
mercede  in  regimini  ordinastis  habere,  hos  faciant,  et  nulla 
iustitia  apud  ipso  illo  consequere  posso.  Propterea,  domni, 
supplico,  et  si  ante  vestra  presentia  fuisse,  genua  flexa  ad 
terra  prostrata  ad  pedes  vestros  suggerere  mihi  ancilla 
vestra  oportebat,  ut  in  vestra  mercede  et  amore  Deo  vel  35 


^  cf.  oben,  S.  35,  n   46.    —   ^  notitia  aus  notia  besserte  c. 
sevicissima  c.    —  ■*  lies  quas. 


-  38  - 

illos  sanctos,  cuius  famulas  sunt,  nobis  exinde  defensare 
iuberitis,  ut  contra  malicia  contra  servientes  ipsius  sanctorum 
vel  me  ancilla  vestra  facere  non  debuissent.  Domini, 
nostrum  est  ad  suggerendum,  vestrum  est  ad  ordinandum, 
5  que  exinde  iustitiam  recipere  debeamus.  Pietas  vestra  est 
nobisi. 
F.  Senonicae  (Z.  S.  205,  n.  44).    a.  768-775. 

52.  IndicuJum. 
Domna  et  dulcissima  genetrice  mea  ilJa  prolis  vester 

10  ille,  serviens  vester.  Illud  inprimitis,  quod  plurima  sunt 
et  sie  necessarium,  si  presumtio  [non]  offendit,  salutem 
plenissimam  in  domino  Jesu  Christo  vobis  destinare  pre- 
sumo;  et  supplico  pro  eo,  quod  iste  presens  ille,  setviens 
vester,  ad   mea  parvitate^  expetivit,  ut  nulla  malicia  de 

15  istas  culpas,  quod  ipse  confugium  fecit,  exinde  non  habeat, 
sed  ad  mea  precatione  excusatus  exinde  esse  debeat.  Agite 
taliter,  quem  ego  per  vos  bona  fidutia,  et  quem  domno 
et  genitore  meo,  iugale  vestro  illo,  sano  et  laete  proprios 
oculos  caelerius  mereamur  videre.    Iterum  salutamus  vobis. 

20  P.  Senonicae  (Z.  S.  206,  n.  49).    a.  768—775. 

53. 
In   Dei  nomine.     Sanctissimo   ac  reverentissimo   fratre 
illo  episcopo  ille  [illius]  urbis  episcopus  in  Domino  sempiter- 
nam   salutem.     Cognoscat   fraternitas   seu   Caritas   vestra, 

25  quia  iste  presens  presbyter  nomine  ille  in  parrocbia  et  in 
ecclesia  nostra  sacris  litteris  edocatus  fuit  et  ab  infantia 
fuit  apud  nos  seu  prodecessores  nostros,  bonum  habens 
testimonium  bonamque  continentiam  et  innocentem  vitam 
deducens.    Unde  placuit  illi  modo,  ut  ad  aliam  ecclesiam 

30  se  converteret,  volens  sibi  quaerere  seniorem,  qui  se  de 
rebus  temporalibus  adiuvet,  et  cui  ille  secundum  ministerium, 
quod  sibi  iniunctum  est,  obsequium  praebeat.  Unde  vestram 
fraternitatem  conpertam  facimus,  ut,  cuicumque  placuerit, 
eum  suscipere,  absque  ulla  ambiguitate  hoc  faciat,  sciens 

35  illum  et  boni  esse  testimonii  et  a  nobis  sibi  ab  ecclesia, 
quae  nobis  ad  regenda  concessa  est,  migrandi  licentiam 


1  vielleicht  solatium  zu  ergänzen.   —  ^  pravitate  c. 


-  39  - 

accepisse.   Et  ut  ae  littere  firmiorem  obteneant  dignitatem, 

meliusque  eis  fides  adhibeatur,    manu    nostra    ea    subter 

roboravimus. 

F.  Senonenses  recentiores  (Z.  S.  219—220,  n.  16).  9.  Jh. 

54.  Cessio  ad  ecclesiam  a  novo  aedificatam.  5 

Regnante  domino  Jesu  Christo  in  perpetuum,  ego  ille 
episcopus.  Omnibus  non  habetur  incognitum,  qualiter  ego, 
ausiliante  Domino,  in  pago,  in  villa  cuius  vocabolum  est, 
ibi  in  basilica  sanct .  .  .  atque  sancti  Stephani  vel  in  onore 
ceterorum  sanctorum,  quorum  ibidem  reliquie  quiescunt,  10 
construcxi  atque  Kalendis  Junii  dedicare  certavi.  Con- 
sensavi  etiam  confratribus,  tam  canonicis  quam  et  monachis 
vel  ceteris  hominibus,  qui  ad  presens  fuerunt,  ut  ville 
quarum  vocabula  sunt  Cadiliaco,  Tanculfovilla,  Fagido  et 
Barbitione  villare,  ut  ibidem  aspicere  deberent  ad  missas  15 
veniendi  et  ad  baptismum  vel  predicationem  et  ut  decimas 
suas  ad  memoratam  basilicam  dare  deberent.  Propterea 
pro  firmitatis  Studium  anc  consensionem  scribere  rogavimus, 
ut  temporibus  nostris  atque  successoribus  nostris  anc 
nostra  consensio  firma  et  stabilis  valeat  permanere,  et  sciant  20 
omnes,  tam  presentes  quam  et  absentes  seu  subcessores- 
que  nostri,  quia  dedimus  in  memoratum  illum  Cadiliaco 
duos  mansos  ad  ipsam  luminariam  previdendam,  vel  unde 
presbyter,  qui  ibidem  officium  fungere  videtur,  vivere 
debeat;  et  addimus  ad  hoc  insuper  de  terra  arabile  et  de  25 
vinea  aripenne  uno  et  dimidio,  ut  evo  tempore  in  elimosinam 
nostram  seu  subcessorum  nostrorum  ita  valeat  perdurare. 
Actum  fuit  hoc  sub  die  memorato,  Kalendis  lunii  in  anno 
8,  Christo  propitio,  imperii  domni  Karoli  Serenissimi  au- 
gusti  et  anno  40  regni  ejus  in  Francia  atque  35  in  Italia,  30 
indictione  prima,  in  Dei  nomine  filiciter,  amen. 

His  presentibus,  qui  adfuerunt  illuc. 
F.  Senonenses  recentiores  (Z.  S.  217,  n.  12).    a.  808. 

55.  Carta  sacramentale.  35 

Veniens  avocatus  sancti  illius  de  monasterio  illo  seu  et 
illo  abbate  de  predicto  monasterio  illo,  castro  illo^m  mallo* 
publico  ante  inlustre  viro  illo  comite  vel  alii«r^qufi^rprli^r;i%,^^^^ 

/^^'"   '"""''^ 

Uj    (  ST.     KICKAEL'S         .'t 


-   40  - 

qui  ibidem  aderant,  interpellabat  homine  alico  nomen  illo. 
Repetebat  ei,  dum  diceret,  eo  quod  genitor  suus  nomen  ille 
colonus  sancti  illius  de  villa  illa  fuisset,  et  ipse  colonitio  de 
capud  suum  ad  ipsa  casa  Dei  redebeat  et  exinde  neglegens 
5  aderat;  et  ipse  in  presente  hoc  fortiter  denegabat  et  taliter 
dedit  in  suo  responso,  quod  de  patre  Franco  fuisset  generatus 
et  de  matre  Franca  fuisset  natus.  Unde  tale  sacramento 
per  suam  fistucam  visus  fuit  adchramire*^,  et  taliter  ei 
fuit  iudicatum,    ut  ac  causa   apud   proximiores   parentes 

10  suos,  octo  de  parte  genitore  suo  et  quattuor  de  parte  genitricae 
suae,  si  fermotui  non  sunt,  et  si  fermortui  sunt,  apud  duo- 
decim  Francos  tales,  qualem  se  esse  dixit,  in  illo  Castro, 
in  basilica  sancto  illo,  ubi  reliqua  sacramenta  percurrunt, 
in  40  noctes  in  proximo  mallo*  post  banno  resiso^  hoc  debeat 

15   coniurare. 

F.  Senonenses  recentiores  (Z.  S.  211—212,  n.  2).  a.  800-850. 

56.  Notitia  de  servo. 
Notitia,  qualiter  vel  quibus  presentibus  veniens  ille  in 
causa  monasterio   sancti  illius  civitatis  illius  pontifici  ad 

20  vicem  venerabile  viro  illo  abbate  de  predicto  monasterio 
die  illo  illius  civitatis  in  mallo*  publico  ante  inluster  viro 
illo  comite  et  ante  illo  episcopo  vel  aliis  plures  magnificis 
viris,  qui  ibidem  resedebant,  homine  alico  nomen  illo 
ibidem   interpellabat.     Dixit,    eo    quod    servus   monasterii 

25  sancti  illius  de  capud  suum  aderat,  et  colonus  ipsius  sancti 
illius  nomen  ille  de  Franco  homine  conparasset,  et  malo 
ordine  ipso  servitio  partibus  monasterii  sancti  illius  effugibat 
vel  intendebat.  Interrogatum  fuit  ipsius  servo,  se  ipsa 
causa   Vera   erat,   anon;   sed   ipsi   servus   in   omnibus   hoc 

30  fortiter  denegavit.  Et  ipse  abba  vel  suus  avocatus  contra 
predicto  servo  intendebant  et  taliter  dixerunt,  quod  testi- 
monia  homines  Francos  presentare  potebant,  qui  hie  ad- 
stabant,  quod  ipse  colonus  ipso  conparaverat,  et  in  suum 
servitium  eum  viderant  deservire,  et  per  lege  servus  sancti 

35  illo  esse  debet;  ut  ipsa  ora  ipse  abba  vel  ipse  avocatus  sua 
testimonia,  hominis  Septem  his  nominibus  ill.  et  ill.,  ad- 


^  adchramire  besserte  c.  in  addramire.  —  -  b.  r. :  nachdem 
der  Bann  geruht  hatte. 


—  41  — 

charmerunt*,  ut   in   crastinum   die   illo   ibidem  presentare 
deberent;  quod  ita  et  fecerunt.    Et  ipsi  homines  sie  testi- 
moniaverunt,    quod    per    lege    servus    sancti   illius    aderat 
debitus,    et  quomodo  hoc  testimoniaverunt,    super  altario 
sancti  illius  in  illa  capella,  que  est  in  curte  fisci,  ubi  reliqua  5 
sacramenta  soluta  sunt,  iurati  dixerunt.   Dinuo  ipsius  servo 
fuit  interrogatum,  si  ipsa  causa  recognoscebat,  si  sie  erat 
veritas;  sed  ipse  servus  in  omnibus  ac  causa  recognovit  et 
ad  servitium  sibi  reversus  fuit.    Et  ipsi  abba  per  iuditium 
ad   ipsas   personas   per   iussionem   illius   comite   de   manu  10 
illo  vicario  exceptum  ibidem  pro  servo  sancti  illius  evindi- 
cabat.     His  presentibus. 
F.  Senonenses  recentiores  (Z.  S.  212—213,  n.  3).  a.  800—850. 


57.  Conculcaturia*,  quem  abbas  faciad  ad  homine  suo. 

Ego  in  Dei  nomen,  etsi  peccator,  venerabilis  vir  ille,  1^ 
abbas  de  monasterio  sancto  illo,  qui  est  in  pago  illo  con- 
structus.  Dum  et  omnibus  non  est  incognitum,  qualiter 
filius  noster  servo  nostro  nomen  illo  quondam  femina  nostra 
nomen  illa  bene  ingenua,  filia  illui  condam,  contra  volun- 
tate  parentum  ipsius  femine  sociavit  sibi  ad  coniugium,  20 
sed  postea  ipsi  parentes^  conplacuit  nobis,  ut  tale  epistola 
conculcaturiam  manu  nostra  vel  fratribus  nostris  firmata 
ipsa  femina  fieri  vel  firmare  rogavimus,  ut  de  ipso  servitio, 
[si]  agnatio  inter  ipsos  aparuerit,  in  servitio  publico 
nunquam  sint  coinquinati,  sed  sub  integra  ingenuitate  dies  25 
eorum  debeant  perseverare.  Et  preco  atque  subplico  ad 
successores  nostros  vel  a  Deo  timentes  hominibus,  ut  hec 
facta  nostra  iubeant  conservare,  qualiter  ipsi  vellent,  ut 
in  postmodum  eorum  facta  debeat  esse  stabilis.  Et  pro 
malorum  hominum  infestacione  multa  in  ipsa  epistola  30 
conculcaturia  fieri  vel  conscribere  rogavimus,  ut,  si  fuerit, 
quod  Dens  non  permittat,  extranea  pars,  qui  hec  facta 
nostra  infrangere  voluerit,  inprimis  ira  Dei  et  sancti  illius 
incurrat  et  ob  hoc  solidos  100  partibus  ipsius,  cui  haec 
facta  est,  coactus  multa  conponat,  et  qui  repedit ...  35 

F.  Salicae  Bignonianae  (Z.  S.  232,  n.  11).    a.  769—775. 


vielleicht  consentientes  zu  ergänzen. 


-   42  - 

58.  Cautio  de  infracturis. 
Contigit,  quod  cellarium  vel  spicarium  vestrum  infregi 
et  exinde  annonam  vel  aliam  raupam  in  solidos  tantos 
furavi.  Dum  et  vos  et  advocatus  vester  exinde  ante  illum 
5  comitem  interpellare  fecisti,  et  ego  hanc  causam  nullatenus 
potui  denegare,  sie  ab  ipsis  racinburgiis  fuit  iudicatum,  ut- 
per  wadium  meum  eam  contra  vos  componere  vel  satis- 
facere  debeam,  hoc  est  solidos  tantos  vel  — .  Sed  dum  ipsos 
solidos  minime  habui,  unde  transsolvere  debeam,  sie  mihi 

10  aptificavit,  ut  brachium  in  Collum  posui  et  per  comam 
capitis  mei  coram  praesentibus  hominibus  tradere  feci,  in 
ea  ratione,  ut  interim,  quod  ipsos  solidos  vestros  reddere 
potuero,  et  servitium  vestrum  et  opera,  qualecumque  vos 
vel  iuniores  vestri  iniunxeritis,  facere  et  adimplere  debeam, 

15  et  si  exinde  negligens  vel  iactivus*  apparuero,  spondeo  me 
contra    vos,    ut   talem    disciplinam   supra   dorsum  meum 
facere  iubeatis,  quam  super  reliquos  servos  vestros. 
F.  Salicae  Bignonianae  (Z.  S.  237—238,  n.  27).   a.  769—775. 


59.  Concamiaturia*  inter  duos  abbatis. 

20  Placuit,  auxiliante  Domino,  atque  convenit  inter 
venerabile^  vir  ilL,  abbate  de  monasterio  illo,  vel  congre- 
gatione  monasterio  suo  necnon  et  magnifico  vir  ill.  de 
commutatione  loca  eorum,  quem  inter  se  facere  deberent; 
quot  ita  et  fecerunt.    Per  quem  accepit  venerabilis  vir  ille 

25  abba  ad  opus  monasterio  suo  in  loco  nuncupante  illo, 
quod  est  in  pago  illo,  hoc  est  in  ipso  loco  illo  masus  ad 
commanendum,  casticiis  superpositis,  terris  arabilis,  vel 
quicquid  in  ipso  loco  ad  presens  cernitur  esse  possessio, 
totum  et  ad  integrum,  rem  inexquisita,  in  commutatione 

30  vel  in  concamio.  Simili  modo  vir  magnificus  illi  accepit 
ad  opus  suum  alia  rem  in  loco  nuncupante  illo,  quod  est 
in  pago  illo,  hoc  est,  quod  superius  diximus,  totum  et  ad 
integrum,  rem  inexquisita,  in  commutacione  vel  in  con- 
camio.   Unde  duas  epistolas  pariculas,  una  tenorum  con- 

35  scriptas,  manus  eorum  vel  bonorum  hominum  firmatas, 
inter  se  fieri  et  firmare  rogaverunt,  ut  unusquisque  de  post 


1  venelabile  c. 


-   43  - 

hunc  die,  quod  a  pare  suo  in  commutatione  vel  in  concamio 
accepit,  hoc  abeat,  teneat  atque  possedeat,  vel  quiquid  .  .  . 
F.  Salicae  Bignonianae  (Z.  S.  233—234,  n.  15.  a.  769—775. 

60.  Noticia  de  cruce  evindicata. 
Dum  et  Omnibus  non  est  incognitum,  qualiter  veniens  5 
homo  alicus  nomen  ille  ante  vigario  inluster  vir  illo  comite 
nomen  illo  adversus  homine  alico  nomen  illo,  repedebat  ei, 
dum  diceret,  eo  quot  terra  sua  de  suo  maso  vel  de  sua 
potestate   malo   ordine   proprisisset;   sed   ipsi   illi  de  prae- 
sente  adstare  videbatur  et  hac  causa  fortiter  denegavit,  quod  10 
sua  terra  de  suo  maso  malo  ordine  numquam  proprisisset 
nee  post   se   numquam  retenuerit  iniusti.     Sed   taliter   ei 
fuit  iudicatum    in  ipso  placito  ante  ipso  vigario  vel  ante 
ipsos  pagensis,   ut   ad   crucem   ad   iudicium   Dei  pro   ipsa 
terra  in  noctis  42  in  ipsa  placita  pro  hoc  deberent  adstare;   15 
quod  ita  et  fecerunt.    Sed  venientes  ad  ipso  placito,  sicut 
eis  fuit  iudicatum,  ante  ipso  vigario  vel  ante  ipsos  pagensis 
ad  ipso  iudicio  vel  ad  ipsa  cruce  visi  fuerunt  stetisse.  Sed 
ipso   ill.   omine^,  qui  ipsa  terra  proprisit,   ad   ipso   iudicio 
vel  ad  ipsa  cruce  eum  convincuit;  sed  ipsi  ille  in  ipso  placito   20 
ad  ipsa  cruce  visus  fuit  cadisset.    Sed  dum  hac  causa  sie 
fuit  inventa,  quod  ipsi  illi,  qui  ad  ipso  iudicio  vel  ad  ipsa 
cruce  cadisset,  solidos  tantos  ei  transsolvere  deberet,  quod 
ita  et  fecit,  et  de  ipsa  terra  ipso  illo  legibus  revestire  deberet, 
quod  ita  et  fecit.  Tunc  taliter  ei  iudicaverunt,  ut  ipsi  illi  25 
de  praesente  die  ipsa  terra  contra  ipso  illo  vel  heredis  suis 
quam  contra  quemlibet  hominem  omneque  tempore  habeat 
evindicata  adque  elidiata,  tam  ipsi  illi  quam  et  posteritas 
sua  de  post  hunc  die  praedicta  terra  quieto  ordine  valead 
possidere  vel  dominare,  et  ducti  et  securi  exinde  valeant  30 
resedere.    Facto  iudicio  in  illo  loco  publiciter. 
F.  Salicae  Bignonianae  (Z.  S.  232—233,  n.  13).  a.  769—775. 

61.  Gautione  de  clavis. 
Dum  et  perpluribus  hominibus  est  patefactum,  qualiter 
in  Dei  nomen  ille,  veniens  in  placita  ante  quam  bonis  vel  35 
quam   pluris   bonis  hominibus   adversus   hominem  nomen 

^  lies  ipse  ille  hominem. 


-    44   - 

illum,  repetebat  ei,  dum  diceret,  eo  quod  cellaria  vel  camara 
et  granica,  quicquid  in  ea  habuit  reposita,  hoc  est  aurum, 
argentum,  drapalia,  arma,  vinum,  anona  vel  vitalia  sua, 
per  suas  claves  commendasset  ad  custodiendum  vel  ad 
5  salvandum,  et  ipsam  rem  in  naufragium  vel  in  damnum 
posuit;  sed  ipsi  illi  de  praesente  adstabat  et  hac  causa 
nullatenus  potuit  denegare,  sed  taliter  ei  fuit  professus, 
quot  ipsam  rem  superius  denominatam  per  suum  neglectum 
et  per  suo  facinus  fuit  perduta  vel  naurata.    Tunc  taliter 

10  ei  iudicaverunt,  ut  ipsam  rem  ei  transsolvere  vel  emendare 
deberet;  sed  ipsi  illi  nullatenus  habuit,  unde  ipsam  rem 
transsolvere  vel  emendare  deberet.  Sed  taliter  ei  fuit 
iudicatum,  ut  tale  caucione  de  caput  suum,  manu  sua  vel 
bonorum  hominum  firmata,  ei  fieri  vel  conscribere  rogasset; 

15  quod  ita  et  fecit:  ut,  dum  ipsam  rem  non  habui  precium, 
unde  transsolvere  vel  emendare  debuissem,  ut,  quamdiu 
advivam,  in  servicio  publico,  quem  mihi  iniungitis,  vobis 
deservire  debeam,  et  si  neglectens  aut  tardus  de  ipso  servicio 
aparoero,  qualecumque  disciplina  alios  servos  tuos  inpendis, 

20  talem   super   me   potestatem   habeas   ad   faciendum.     Etsi 
fuerit  aut  ego  ipsi  aut  ullus  de  meis  heredes,  qui  contra 
hanc  cautionem  istam  venire  aut  reclamare  .  .  . 
F.  Salicae  Bignonianae  (Z.  S.  233,  n.  14).  a.  769—775. 


62.  Jecta*  carta. 

25  Dum  plurimum  compertum  est,  qualiter  veniens  homo 
aliquus  nomine  ille  ante  illum  vicarium  vel  reliquis  bonis 
homines  racineburgis*,  qui  ibidem  aderant,  in  eorum 
presentia  homine  aliquo  nomine  illo  visus  fuit  interpellasset. 
Repetebat  ad  eum,   dum  diceret,   eo   quod  servum  suum 

30  nomine  illum  male  ordine  recontendebat;  sed  ipse  ille 
presens  aderat.  Interrogatum  fuit  ab  ipsis  viris,  quid  sibi 
de  hac  causa  dicere  vellebat,  per  quem  sibi  de  ipso  servo 
saciret*  aut  inantea  sacire  vellebat;  sed  ipse  in  presente 
taliter  dedit  in  responsis,  quod  ante  hos  annos  genitor  suus 

35  nomine  illo  ipsum  servum  eum  dimisisset^,  et  per  hoc 
de  ipso  servo  ipse  sacibat  vel  inantea  sacire  vellebat.  Dum 
taliter  agitur,  iudicatum  fuit  predicto  illo,  ut  apud  duo- 


1  dimisset,  c. 


-  45  - 

decim  homines  suos  consimiles  in  basilica  illius  in  noctis 
institutis  haec  coniurare  deberet  et  pro  ipso  servo  legibus 
sacire  deberet.  Sed  veniens  conscriptus  ille  ad  eum  placitum, 
de  mane  usque  ad  vesperam  custodivit;  sed  ipse  ille  nee 
ad  placitum  venit  nee  misso  in  pecio  suo  direxit,  qui  de  5 
hac  causa  denuntiare  debuisset,  sed  inde  neglegens  vel 
jeetus*  apparuit.  Proinde  oportunum  fuit  ipsi  illo,  ut  tale 
jeetam  cartam  suprascripto  illo  exinde  "accipere  deberet; 
quod  ita  et  fecit. 
F.  Salicae  Merkelianae  (Z.  S.  252—253,  n.  30).  a.  700—750.  10 

63.  Indiculum  ad  sponsam. 

Amabiliter   amando   et   insaciabiliter   desiderando   dul- 
cissima  atque  in  omnibus  amatissima,  multum  mihi  deside- 
rabilem  melliflua  amica  mea  illa  ego  in  Dei  nomine.    Ego 
mando  tibi  salutes  usque  ad  gaudium  per  has  apices,  quan-  15 
tum  cordis  nostrae  continet  plenitudo.    Et  ipsi  salutes  inter 
nubes   ambulant,    sol  et  luna  eius^  deducant  ad  te.     Ego 
quando  iaceo,    tu    mihi  es  in  animo.    Et  quando  dormio, 
semper  de  te  somnio.    Bene  habeas  in  die  et  noctes  suavis 
transeas  et  amico  tuo  semper  in  mente  habeas  necponas  20 
illum  in  oblivione,  quia  ego  tibi  non  facio.   Tu  pensas  unum 
consilium,  et  ego  penso  altero,  per  qualem  Ingenium  imple- 
mus  desiderium.     Qui  regnat  in   celo  et  providet  omnia, 
tradat  te  in  manibus  meis,  antequam  moriar  —  Haec  est 
magna  salutatio  inter  duos  juvenis;  alter  alterius  trans-  25 
mittit  et  neminem  sufficit. 
F.  Salicae  Merkelianae  (Z.  S.  258,  n.  47).   9.   Jh. 

64.  Indiculum  ad  abbatem. 

Venerabili  in  Christo  donum  dei  abbati  de  aula  sancti 
illius  vel  illo  monasterio  constructo.  Igitur  benevolens  30 
vester  ea,  que  primitus  sunt,  in  domino  Patri  et  domino 
Jesu  Christo  per  has  parvissimas  apices  delecte  caritate 
vestra  perpetuam  obto  salutem.  De  cetero  precamus  vobis, 
unde  iam  dudum  precavimus,  de  illa  mancipia  vel  de  illa 
peculiaria,  quem  in  illis  et  illis  locis  habuimus.  Vos  non  35 
fuit  placabile  in  ipsa  convenientia  adstare,  sicut  parabo- 


lies  eos  für  eas. 


-   46   - 

latum  habuistis,  et  fecistis  de  ipsas  res,  quod  vobis  placuit; 
et  si  vos  placuerit,  illa  mancipia  vel  illo  peculiare  perdere 
non  debeo.  Vos  videte,  ut  peccatis  maximus  inde  non  ad- 
crescat  contra  ipsa  casa  Dei  vel  vestrisque  partibus.  Con- 
5  siderate  illud  euvangelium  praeceptum,  ubi  Dominus  ait: 
„Quid  enim  prodest  homini,  si  Universum  mundo  lucretur, 
ut  animam  suam  detrimentum  patiatur."^  Iterum  quid 
plura?  Ad  sapientem  pauca  sufficiunt  verba.  Taliter 
exinde  agite,  quomodo  vestra  decrevit  voluntas.  Valete  in 
10   Domino. 

-F.  Salicae  Merkelianae  (Z.  S.  260,  n.  53).    8.  Jh. 

65.  Indiculum  ad  abbatissa. 
Dilecta  et  venerabilis  illa  donum  Dei  abbatissa  ego  in 
Dei  nomine  exiguus  servus  vester.    Illa  quae  prima  sunt, 

15  obtamus  vobis  in  Domino  salutem  sempiternam.  Notum 
sit  vobis  de  ipsas  parabolas,  quod  apud  vos  locuti  fuimus, 
nos  inde  mutare  non  volumus.  Dens  seit,  si  vestra  voluntas 
est,  et  vos  aliquid  de  vestro  servicio  nobis  iniungere  vultis, 
gradante   animo   servire  vos  cupimus,   et  inde  necglegenti 

20  nee  tardi  apparuero^  non  vellimus,  sed  de  bona  voluntate 
in  vestro  servicio  volumus  permanere.  Et  si  aliquid  nobis 
vultis  mandare  de  vestro  servicio,  per  vestra  epistola  nobis 
mandare  non  sileatis;  quia  melius  est  per  epistola  quam 
per  hominem  mandatum,  quia  inde  firmior  sumus.    Iterum 

25    atque  iterum  salutamus  vobis  tantum,  quantum  archana 
cordis  continet  plenitudo. 
F.  Salicae  Merkelianae  (Z.  S.  263,  n.  66).   8.  Jh. 

66.  Tractoria*. 
Omnibus  episcopis,  abbatibus,  abbatissis,  comitibus,  vi- 
30   cariis,  centenariis  seu  reliquis  fidelibus  nostris.  Notum  sit  vo- 
bis, quia  istos  vasallos  nostros  illos  et  illos  mittimus  ad  has 
partes  ad  exercitum  promovendum  et  heribannum  exactan- 
dum.    Propter  hoc  volumus  atque  iubemus,  ut  ad  stipendia 
eorum   cotidie   unicuique   illorum   dare   faciatis   panes   20, 
35   friscingas  duas,  porcellum  sive  agnum  unum,  pullos  duos, 
ova   10,   de  potu  modium  unum,   sal,  herbola  ortolanas, 


1  Ev.  Matth.  16,  26.   —  ^  lies  apparere. 


-  47   - 

ligna  sufficienter  et  intra  quadragesimam  cotidie  formaticos 
quattuor,  legumina  sextaria  duo,  pisces,  iuxta  quod  inve- 
nire  possunt,  et  ad  caballos  eorum  de  annona  cotidie  modios 
quatuor  et  inter  ambos  de  feno  karradam,  vecturam. 
Videte,  ut  nullam  inde  neglegentiam  habeatis.  5 

T.  Imperiales  (Z.  S.  292,  n.  7).    a.  800-850. 

67. 
Notum  sit  igitur  omnibus  fidelibus  sanctae  Dei  ecclesiae 
et  nostris,   praesentibus   scilicet    ac    futuris,    quia  Haimo 
comes,  fidelis  noster,  nostram  adiens  clementiam,  innotuit     10 
celsitudini  nostre,  qualiter  ab  Ercamberto,  filio  quondam 
Radonis,   et   Bettone,   ejusdem    Radonis  propinquo,   quos 
olim  secundum  legem  Salicam  ingenuos  relaxavimus,  quas- 
dam  res  sitas  in  pago  Aulinge   Saxonie,  in  centenis  illis, 
seu   et   in  Caniucinse   in    loco    nuncupante   Dotane-curte,     15 
cum  mancipiis  et  omnibus  attinentiis  pretio   sibi  emptas 
habuisset     atque    ex    eis    vindicionalem    kartam    solemni 
traditioneacceptamhabuisset;  sed  ad  coercendas,  sialiquan- 
tum   in   posterum   conferre   conaretur,   ut   in   tali   re   fieri 
solet,   quorundam  iniquas  intentiones,  petiit  celsitudinem     20 
nostram,  ut  ipsas  emptiones  denuo  per  nostre  mansuetudinis 
praeceptum  plenius  confirmare  deberemus.  Cuius  petitionem 
denegare  noluimus,  quippe  cum  memoratos  Ercambertum 
et  patrem  eins  illum  necnon  et  propinquum  eorum  illum 
non    solum    libertate    donaverimus,    verum    etiam    res    in     25 
quibuslibet  pagis  vel  territoriis  iuste  legaliterque  sibi  ad- 
quisitis  adquirendisve  auctoritatis  nostre  precepto  eis  firma- 
verimus;    sed,    sicut   unicuique    fidelium    nostrorum    iuste 
petencium,  ita  nos  illis  concessisse  atque  in  omnibus  con- 
firmasse  cognoscite.    Praecipientes  ergo  iubemus,  ut  prae-     30 
dictas  res  et  possessiones,  secundum  dimenciones  et  con- 
ventiones    in  kartis  venditionalibus  conscriptas  totum  et 
ad   integrum  vel  ad  exquisitum,  cum  mancipiis,  deinceps 
per  hanc  nostram  auctoritatem  iure  firmissimo  teneat  at- 
que possideat,  et  quidquid  exinde  facere  voluerit,  libero  ...     35 
F.  Imperiales  (Z.  S.  312—313,  n.  34).  a.  800—850. 

68.  Praeceptum  de  rebus  redditis. 
Notum  sit  igitur  omnibus  fidelibus  nostris,  tarn  pre- 
sentibus  quam  et  futuris,  quia  quidam  homines,  Ermengarius 


-  48  - 

videlicet  et  germanus  eius  Ingilardus,  questi  sunt  coram 
missis  nostris,  Sicardo  scilicet  et  Teutardo  comitibus,  eo 
quod  quondam  Vultgarius  abbas  ex  monasterio,  quod  est 
situm  in  Monte  Jovis,  res  juris  eorum  sitas  in  pagis  illis 
5  et  villis,  quae  invociferantur  illas  et  illas,  iniuste  et  contra 
legem  eis  tulisset  et  ad  praedictum  monasterium  revocasset. 
Quae  causa  dum  ab  eisdem  missis  diligenter  perscrutata 
et  per  homines  bone  fidei  veraciter  esset  inquisita,  in- 
ventum  est,  sicut  idem  missi  nostri  nobis  renuntiaverunt, 

10  ita  verum  esse.  Proinde  placuit  serenitati  nostre,  ut  pro 
mercedis  nostre  augmento  praedictas  res,  quas  praedictus 
Vultgarius  abbas  praenominati  monasterii  [in]  monte  Jovis 
iniuste  et  contra  legem  praedictis  hominibus  abstulerat, 
eis   per   hoc   nostre   auctoritatis   praeceptum   reddere,   per 

15  quod  praecipimus  atque  iubemus,  ut  nullus  comes  neque 
vicarius  neque  centenarius  neque  missus  noster  a  palatio 
directus  neque  pars  predicti  monasterii  eis  aut  posteritati 
eorum  de  praedictis  rebus  ullam  inquietudinem  aut  con- 
trarietatem  facere  praesumat;  sed  liceat  eis  de  eisdem  rebus 

20  quidquid  facere  voluerint  libero  in  omnibus  perfrui  arbitrio 
faciendi.    Et  ut  haec  .  .  . 
F.  Imperiales  (Z.  S.  324,  n.  50).   a.  800—850. 


69. 

Domino    mihi    in    dominorum    Domino    desiderabiliter 

25  venerando  ill.,  merito  sacerdotali  paternoque  culmine  in- 

signito,   Prudencius,  famulorum  Christi  humillimus,  sempi- 

ternam    in    omnium    Salvatore    salutem.      Quantum,    mi 

fratrum   karissime,    litterarum   tuae   perdesiderabilis  mihi 

germanitatis  textus  meam  diu  insaciabiliterque  collectam 

30  sitim   estumque   dulcedo   recreaverit,   quantumque   iucun- 

dissimae    oblectacionis    invexerit,    fideliter    fateri    nequit, 

quippe  cum  tot  tantisque  perturbacionum  fluctibus  penae 

inrevocabiliter    obrutus   ne    sibilo    quidem,   ut  dicitur,  tui 

quicquam  haurirae  voluerim,  utrum  te  super[esse]  an  [ad] 

35  Dominum  iam  redisse  contingeret;  cum  repente,  vix  tan- 

dem    a    palatinis    excubiis,    quibus    diu    inservire    coactus 

fueram,    absolutus,    latorem    quam    desiderabilium    mihi 

apicum   vestrorum   Trecas,    cui   mae   divine   graciae,   non 


-    49   - 

autem  ulla  meritorum  meorum  plenitudo  preesse  dignata 
est,  offendi.  Et  audito,  quod  extinctum  metuebam,  alterius 
mei  nomine,  explosis  gaudio  superante  soporibus,  despera- 
cione  pocius  quam  oblivione  contractis,  respiravi  et  superne 
bonitati,  que  inter  adversa  et  prospera  suos  servare  con-  5 
suevit,  gratulatus,  litterarum  insaciabili  atque  multocies 
iterata  recursione  inharens,  illic  meum  ill.,  illic  germanum 
unanimem,  immo  me  alterum,  quaeritans  tandem  reperisse 
me,  plurimum  gaudeo;  quoniam,  qui  ipso  mihi  auditu 
extinctus  putabatur,  subito  vivens  apparuit,  et  quem  10 
abisse  autumabam,  superesse  non  ambigo.  Agens  itaque 
Autori  bonorum  omnium  grates  indefessas,  hoc  uno  in- 
explebiliter  bono  afficior,  quo  te  non  tam  vivere  audio, 
quam  bene  vivere  audio,  audiens  gratulor,  gratulans  desidero, 
desiderans  postulo;  et  ut  ipse  convivere^  merear,  tuis  quam  15 
precibus  opto  ac  meritis,  quibus  me  ab  omnibus  propositum 
votumque  christianae  miliciae  infatigabiliter  obpugnantibus 
innutabiliter  revelari  confido.  Age  nunc,  fratrum  dul- 
cissimae,  et,  duce  omnia  ordinantis,  omnia  serenantis  gracia, 
mae  meeque  deieccioni  commissos  sanctissimae  instantis-  20 
simaeque  intercessionis  ope  fulcire  non  disinas,  quos  pluri- 
mum iuvent,  si  xenia  propriae  adinvencionis,  vel  ligatae 
vel  solutae,  crebro  visitans,  mittenda  imperans,  desideran- 
tibus  miseris.  Bene  te  semperque  in  Domino  valentem 
nosque  inportunarum  clavo  subpKcacionum  ad  portum  25 
optati  htoris  revehentem  virtus  omnipotentis  brachii 
conservare  dignetur. 

Quot  voces  oculis  langua  audituque  manuque 

Hausisti,  totidem  letificere  bonis. 
F.  Alsaticae  (Z.  S.  336  n.  27).    a.  850.  30 


70.  Libellum  dotis. 
Quia  per  dispositionem  domini  nostri  Jesu  Christi  et 
consensu  amicorum  nostrorum  ego  ill.  te  illam,  filiam 
illius,  in  legitimum  coniugium  suscepi,  idcirco  tibi  dotem 
legitimum  decrevi.  Do  manu  potestativa  in  pago  nuncupante  35 
ill.,  in  villa,  que  vocatur  ill.,  curtem  clausam  cum  ceteris 
edificiis,  cum  terra  salice,  id  est  iurnales  tantos,  pratas  ad 

^  convinvere  c. 
Sammlung  vulgärlat.  Texte.  5.  4 


-   50   - 

carradas  tantas  [et]  mancipia  nominata  tantos  et  hobas 
tantas,  cum  agris,  pratis,  silvis,  pascuis,  aquis  aquarumve 
decursibus,  ut  a  die  presente  habeas,  teneas  atque  possideas. 
In  ea  videlicet  ratione,  ut,  quamdiu  vixeris,  easdem  res 
5  sub  usufructuario  habeas;  post  obitum  vero  tuum  ipse 
res  in  meam  revertantur  potestatem  vel  ad  meos  heredes 
legitimus,  si  me  supervixeris.  Si  quis  vero,  quod  futurum 
esse  non  credo,  si  ego  ipse  aut  ullus  heredum  vel  proximorum 
meorum  hanc  donationem  dotis  legaliter  a  me  factam  in- 

10  fringere  voluerit,  ad  partes  fisci  multa  componat,  id  est 

auri  libras  tantum,  argenti  libras  tantum,  et  insuper  tibi 

aliud  tantum,  quantum  repetit,  coactus  exsolvat.  Haec  vero 

donatio  firma  et  stabilis  permaneat  cum  stibulacione  subnixa. 

Actum  in  villa  illa  anno  Ludowici  invictissimi  regis  3, 

15  menses  illo,  die  Jovis,  indictione  6,  coram  comite  ill.  et 
frequentia  populi,  testibus  que  subnotati  sunt.  Sig.  illius, 
qui  hanc  donationem  dotis  fieri  rogavit.  Signa  ceterorum 
testium.  Ego  itaque  ille  notavi  diem  et  annum,  scripsi  et 
subscripsi,  filiciter,  amen. 

20  T.  Augienses  (Z.  S.  358,  n.  25).    a.  843. 


71.  Carta  cumcambturia*^. 
Dominis  fratribus  in  societate  illo  et  illo.    Sic  et  inter 
nos  complacuit  atque  convenit,  ut  aliquid  de  rebus  nostris 
in  concambio  confirmare  debuerimus;  quod  et  ita  fecimus, 

25  aut  quicquid  fuerit^  accepimus  —  hoc  est  aut  mancipia^  aut 
terra  —  a  te  mancipium  hoc  nomine   ill.;  et  dedi  alium 
.  mancipium   in   concambio  isto  nomine  ill.  vocatum;   et  si 
terra  fuerit:  dedimus  tibi  terram  istam  in  concambio  tan- 
tum et  tantum  in  loco  nuncupante,  in  sito  illo,  aut  in  pago 

30  illo;  et  accepimus  a  te  aliam  terram  in  loco  nuncupante, 
in  sito  illo,  aut  in  pago  ill.,  tantum  et  tantum.  Quicquid 
ego  tibi  dedi,  teneas,  habeas  atque  possideas  licentiam 
absque  ulla  contradicto  unde  commutare  seu  pro  anima 
salutem  donare,  ut  nee  ego  ipse  nee  ullus  heredum  meorum 

35  tibi  hoc  contradicere  nee  minuare  possit,  quicquid  exinde 
facere  volueris,  liberam  ac  firmissimam  habeas  potestatem 
faciendi.    Si  quis  vero,  quod  fieri  non  credo,  si  ego  ipse 


1  Die  letzten  6  Buchstaben  undeutlich  im  c. 


-   51   - 

aut  ullus   heredum   vel   proheredum   meorum,   qui   contra 
literulas  concambitairas  a  me  factas  venire  presumpserit 
aut  infrangere  voluerit,  sociante  fisco,  muJtum  conponat*, 
id  est  auri  tantum,  argenti  tantum  coactus  exsolvat. 
T.  Augienses  (Z.  S.  361—362,  n.  38).    a.  800-850.  5 

72.  (CartuJa  libertatis). 
III.    in   Christi    nomine    episcopus    ill.    liberto    nunc 
salutem.    Quoniam  quisquis  ille  meretur  suam  in  Domino 
percipere   palmam,   tunc  demum   a   Divinitate   ingeruntur 
desiderii  lucra,  ut  deprecanti  sibi  quae   quaerit  inveniat,  10 
et    alii   mobeantur   corda    famulati   officiositatem   dignam 
impertire   salutem,   ut  divinitus  compungat  fortuitu  acce- 
dente  corda,  quo  et  annis  senibus  vires  augescant,  et  intra 
clausuram  cordis  obstrusae  ianuae  separentur.    Et  quoniam 
divina  praecepta  sanxerunt,  ut  pJenissime  fidelitatis  statum,  15 
abstersa    obscuritate,    apti    luminis    faecundissime    lumen 
conscendas;    proinde  ut  ab  angulo    sanctae    ecclesiae    ill., 
qui  nos  cathedram  apostolicae  doctrinae,  imperante  domino 
Jesu  Christo,  propitius  elegit  conscendere,  omni  voto  inte- 
gritatis  hoc  maluimus  hordinare,  ut  exutos  vos  ab  omni  20 
fece    conditionis,    in   splendidae    ingenuitatis   florentissimo 
cursu  vos  cognoscatis  fuisse  ingressos,  nee  unquam  a  suc- 
cessoribus  nostris,  quos  catholica  fides  venerabilis  eligere 
et  conservare  iuvebit  antistes,  humilitatis  nostrae  praemia, 
quae  prona  largitate  vobis  noscimur  contulisse,  inrumpere  25 
conabuntur,   quibus  repromissa  misericordia   suis   caelitus 
reservat  temporibus.    Ergo  estote  ab  hac  die  liberi,  estote 
ingenui   civesque    Romani  et,   genetale   nube   detersa,   ad 
splendidiora  pervenite  misteria,  quae  divina  faciente  miseri- 
cordia,  vobis   probantur   fuisse    indulta,    quibus   opto,    ut  30 
tam  fratribus  quam  filiis    in  auribus  grata  perpatescant. 
Et  ut  vobis  aula  ingenuitatis  fortissime  roboretur,  neces- 
sarium  nobis  est,  ut  muneris  prosequente  largitate  huius 
pagin ae  textus  in  omnibus  suppleatur.   Pro  qua  re  donamus 
vobis  ex  previlegio  sanctae  ecclesiae  ill.,  cui  Deo  auctore  35 
deservimus,  hoc  et  illud  cunctoque  peculio  vel  peculiare 
vestro,  sive  quod  nunc  habere  videmini,  seu  quod  in  diebus 
vitae    nostrae    profligaveritis,    omnia,    ut    diximus,    vobis 
concedimus;  quod  per  huius  confectae  libertatis  paginam 

4* 


-   52  - 

habeatis,  teneatis,  possideatis,  iure  vestro  in  perpetuum 
vindicetis  ac  defendatis,  vel  quicquid  ex  hac  re  vobis 
tradita  voluntas  fuerit,  faciendi  perpetim  habeatis  potesta- 
tem,  sacramenti  fide  interposita  per  hoc  et  illud,  quia  hoc 
5  firmum  perpetuumque  mansurum  esse,  quod  prona  largitate 
vobis  constat  fuisse  concessum,  nee  quispiam  contra  factum 
meum  venire  conabit.  Si  quis  vero,  quod  fieri  non  reor, 
ex  adverso  consurgens  contra  huius  epistolae  materiem 
venire   conaverit,   sacrilegii  crimine  teneatur  obnoxius,   et 

10  nee  sie  huius  paginae  valeat  fundamenta  disrumpere.  Gui 
rei,  vim  doloque  secluso,  praesens  praesentibus  vobis 
stipulatus  sum  et  spospondi,  atque  Aquilianae  legis  in- 
nodatione  subinterfixa,  qui  omnium  scripturarum  solet 
adicere  plenissimam  firmitatem. 

15         Quam  cartulam  manu  mea  subscripsi. 

F.  Visigothicae  (Z.  S.  577—578,  n.  6).    a.  615-620. 


73.  (Cartula  oblationis). 
Dominis  sanctis  atque  gloriosissimis  et  post  Deum  nobis 
fortissimis   patronis,    venerandis   ilUs   martiribus,    quorum 

20  reliquiae  in  basilica,  qui  in  loco  illo  fundata  est,  requiescunt, 
ill.  et  ill.  peccatores,  servi  vestri.  Piaculorum  nostrorum 
cupientes  expiare  flagitia  et  peccatorum  nostrorum  oneris 
praegravationem  orationum  vestrarum  desiderantes  adiu- 
torio    sublevari,    parba   pro   magnis  offerimus  munuscula. 

25  Nullius  quidem  in  hoc  seculo  hominum  vos  indigere  censum, 
scimus,  quia  iam  per  sanctificationem  Dominus  noster  suo 
in  regno  propitio  dictatos^  munere  cumulavit.  Ergo  pro 
luminaria  ecclesiae  vestrae  atque  stipendia  pauperum,  vel 
qui  in  aula  beatitudinis  vestrae  quotidianis  diebus  deservire 

30  videntur,  donamus  gloriae  vestrae  in  territorio  ill.  loco 
ill.  ad  integrum,  sicut  a  nobis  nunc  usque  noscitur  fuisse 
possessum,  cum  mancipiis  nominibus  designatis,  id  est  ill. 
et  ill.  cum  uxore  et  filiis,  similiter  aedificiis,  vineis,  silvis, 
pratis,  pascuis,  paludibus,  aquis  aquarumque  ductibus  vel 

35  omni  iure  loci  ipsius,  ut  diximus,  gloriae  vestrae  deser- 
vientes  pro  luminaria  ecclesiae  vestrae  atque  stipendia 
pauperum  vel  substancia  sua,   absque   episcopali  impedi- 


1  d.  h.  ditatos. 


-   53  - 

mento,  post  iure  gloriae  vestrae  perpetuo  tempore  debeant 
vindicare.    Et  nee  vendere  nee  donare  nee  modicum  ali- 
quis  alienare  praesumat,  sed  integrum,  ut  nostrae  oblationis 
continet  forma,  perpetuo  tempore  cultores  ecclesiae  vestrae 
post  vestro  vindicent  iure.    Quod  si  quispiam  ex  cultores  5 
basilicae  vestrae  ex  hoc,  quod  prona  voluntate  et  sincera 
devotione  obtulimus,  per  tepiditate  naufragaverit,  aut  per 
quolibet   contractu   vel   modicum  a  iure  sanctae  ecclesiae 
vestrae  alienare  presumpserit,  nullatenus  valeat,  sed  ubi 
hoc  successor  eins  primum  esse  repererit,  ut  legis  est  exinde  10 
sententia,  nullius  expectato  iudicio,   sine   alicuius  contro- 
versia  in  iure  sancto  vestro  faciat  revocare. 
F.  Visigothicae  (Z.  S.  579,  n.  8).    a.  615-620. 


Verzeichnis 

der  juristischen  Ausdrücke. 


ahjectire:  Das  Nichterscheinen  des  Gegners  gerichtUch  festsetzen. 

adchramire  (aframire):  1.  jemanden  verpfhchten  vor  Gericht 
zu  erscheinen;  2.  sich    verpfhchten   einen  Eid  zu  leisten. 

aframitum,   cf.  adchramire. 

aloarii:  Eideshelfer. 

appennis:  Ersatzurkunde. 

auctor:  Gewährsmann. 

auctoricium:    Zeugnisablegung. 

commonitorius   (indiculus):  Mahnbrief. 

concambitaria,  concamiatoria  (epistola):  Tauschbestätigung. 

concolcatoria  (epistola):  Urkunde,  die  das  Zusammenleben  ge- 
stattet. 

conlaudantes :  Eideshelfer  (  ?). 

conponere:  Bußgeld  zahlen. 

dicere,  digere  (diger)  habere:  verlieren. 

/er-,  forbatudus:  bußlos  erschlagen. 

frodannus:  verurteilt. 

gesta:  (öffentliche,  eingetragene)  Urkunde. 

jactwus:  wegen  Nichterscheinen  verurteilt,  sachfällig. 

jectita,  jectus,  cf.  j activus. 

mallare:  vor  Gericht  laden;  gerichtlich  verhandeln. 

mallus,  mallum:   Gericht. 

mithio:  Bereich,  Herrschaft. 

mundeburdum:  Schutz. 

mundburalis  (carta):  cf.  mundeburdum. 

objectire,  cf.  abjectire. 

obmallare:  cf.  mallare. 

obnoxiare  (se):  sich  einem  anderen  unterwerfen. 

obnoxiatio:  cf.  obnoxiare. 

obposita   (persona):   Stellvertreter;   cf.   emissa,   S.   6,  30. 

Professor:  Notar,  Schreiber. 

prosecutor:  Anwalt. 


-   55  - 

Racinhurgus:  Schöffe. 
revestire:  zurückgeben. 

sacire:  in  Besitz  nehmen;  für  sich  beanspruchen. 
solsadire,  solsatire:  bis  Sonnenuntergang  auf  den  Gegner  warten. 
sonia,  sunnia:  Entschuldigung. 
tanodono  (tandono) :  Mitgift. 

tractoria,  tractatoria  (epistola):    Aufforderung  einem  Reisenden 
Lebensmittel  zur  Verfügung  zu  stellen. 


Anhang. 


Übersetzung  der  10  ersten  Stücke. 

1.  Dies  ist  der  Verkauf  eines,  der  sich  selbst  verkauft. 
Meinem  Herrn  Soundso  und  seiner  Frau  Soundso 
ich  Soundso.  Da  mich  die  Schuld  trifft,  Euer  Gut  gestohlen 
zu  haben,  und  ich  es  nicht  anders  gut  machen  kann,  als 
wenn  ich  meinen  ganzen  Personenstand  Eurem  Dienst 
widme,  steht  fest,  daß  ich  zwanglos  und  aus  völlig 
freiem  Willen,  auch  dann,  wenn  der  Verkauf  angefochten 
würde,  wegen  meiner  Schuld  meinen  ganzen  Personenstand 
Eurem  Dienst  verpflichte.  Ich  werde  von  Euch  als  von 
mir  gebilligten  Preis  soundso  viel  solidi  erhalten,  damit 
Ihr  vom  heutigen  Tag  an  völlige  Macht  habt,  mit  mir  alles 
zu  machen,  was  Ihr  wollt,  wie  mit  Euren  übrigen  Leib- 
eigenen. Wenn  ich  selbst  oder  einer  meiner  Verwandten 
oder  irgendein  Fremder  gegen  diese  Verkaufsurkunde,  die 
ich  aus  freiem  Willen  habe  anfertigen  lassen,  zu  klagen 
versucht,  der  bezahle  Euch  und  dem  Fiskus  zusammen 
soundso  viel  solidi  als  Buße;  er  möge  seine  Ansprüche 
nicht  durchsetzen  und  dieser  Verkauf  und  mein  Wille 
bleibe  fest  bestehen. 

2.  Dies  ist  der  Verkauf  eines  gepachteten  Grundstückes. 
Ich  jenem.  Es  steht  fest,  daß  ich  verkauft  habe,  und  ich 
habe  in  der  Tat  dem  verehrlichen  Bruder  jenen  kleinen 
Weinberg  von  ungefähr  soundso  viel  Joch  verkauft,  der 
auf  dem  Gebiet  des  Heiligen  Soundso  sich  befindet  und 
zu  dem  Landgut  Soundso  gehört.  Ich  habe  von  Euch 
einen  von  mir  gebilligten  Preis,  d.  h.  soundso  viel  solidi, 
erhalten,  damit  vom  heutigen  Tag  an  du,  der  oben  erwähnte 
Käufer,   volle  Freiheit   hast,    mit   dem  Weinberg   zu   tun, 


-  57  - 

was  du  willst.  Wenn  aber  einer,  was  ich  nicht  glaube, 
wäre  ich  es  selber  oder  einer  meiner  Erben  oder  irgend 
jemand  als  Stellvertreter  es  wagte,  sich  dieser  Verkaufs- 
urkunde, die  ich  aus  freiem  Willen  habe  anfertigen  lassen, 
zu  widersetzen  oder  ihr  zu  widerstreben,  der  bezahle  ein- 
mal und  wieder  einmal  das  Doppelte  dessen,  was  dieser 
Verkauf  enthält,  er  möge  seine  Ansprüche  nicht  durchsetzen, 
und  dieser  Verkauf  bleibe  jederzeit  fest  bestehen. 

3.  Es  beginnt  der  Verkauf  eines  Grundstückes. 
Dem  ehrwürdigen  Herrn  und  dem  Pater  in  Christo, 
dem  Abt  Soundso  ich  Soundso  und  meine  Frau  Soundso. 
Es  steht  fest,  daß  wir  verkauft  haben,  und  wir  haben  Euch 
in  der  Tat  ein  Grundstück  aus  unserem  Besitz  verkauft 
an  dem  Soundso  genannten  Ort,  und  wir  haben  daher 
von  Euch  einen  von  uns  gebilligten  Preis,  d.  h.  soundso  viel 
solidi  in  Silber,  erhalten,  damit  Ihr  völlig  freie  Macht  habt 
mit  dem  Stück  aus  unserem  Besitz,  das  wir  Euch  mit  freiem 
Willen  verkauft  haben,  zu  tun,  was  Ihr  wollt.  Und  wenn 
einer  von  uns  selbst  oder  von  unseren  Verwandten  oder 
irgend  ein  Fremder  gegen  diesen  Verkauf  zu  handeln  ver- 
sucht, der  bezahle  Euch  und  dem  Fiskus  zusammen  als 
Buße  soundso  viel  solidi,  er  möge  seine  Ansprüche  nicht 
durchsetzen,  und  dieser  durch  Unterschrift  bekräftigte 
Verkauf  bleibe  für  immer  bestehen. 

4.  Es  beginnt  eine  Quittung. 
Ich  jenem,  der  ich  auf  dem  und  dem  Landgut  des 
Heiligen  Soundso  wohne.  Ich  habe  es  aus  freiem  Willen 
für  gut  gefunden,  für  die  Sicherheit  des  Mannes  namens 
Soundso  zu  sorgen;  was  ich  in  der  Tat  gemacht  habe,  weil 
er  jenen  Gegenstand  durch  Diebstahl  in  seinem  Besitz 
hatte  und  ich  dafür  soundso  viel  Geld  erhalten  habe. 
Daher  habe  ich  dir  diese  durch  mich  und  durch  Vertrauens- 
männer unterschriebene  Urkunde  gegeben,  damit  er  von 
diesem  Tage  an  über  diesen  Fall  ruhig  und  sicher  bleibe. 
Und  wenn  ich  selbst  oder  irgend  einer  sich  dieser  Quittung, 
die  ich  von  mir  unterschrieben  dir  gegeben  habe,  wider- 
setzen will,  der  bezahle  dir  und  dem  Fiskus  zusammen  so- 
undso viel  solidi,  er  möge  seine  Ansprüche  nicht  durchsetzen, 
und  diese   Quittung  und  mein  Wille  bleibe  fest  bestehen. 


5.  Es  beginnt  die  Erklärung,  die  einer  in  seiner  Angelegen- 

heit verlangte. 
Da  es  bekannt  ist,  daß  einer  namens  Soundso  einen 
anderen  namens  Soundso  wegen  Schädigung  vor  Gericht 
lud  und  jener  ihm  niemals  unrecht  getan  hatte,  kam  jener 
vor  die  ehrbaren  Herren,  um  vom  Kläger  diese  Erklärung 
machen  zu  lassen,  damit  er  es  nicht  wagt,  gegen  ihn  gericht- 
lich vorzugehen.  Wenn  er  oder  sonst  jemand  an  seiner 
Statt  es  wagt,  sich  dieser  Erklärung  zu  widersetzen,  der 
bezahle  dir  und  dem  Fiskus  zusammen  soundso  viel  solidi, 
seine  Ansprüche  möge  er  nicht  durchsetzen,  und  diese  Er- 
klärung bleibe  fest  bestehen. 

6.  Es  beginnt  die  Erklärung,  daß  einer  einen   anderen   in 

seiner  Angelegenheit  zurückwies. 
Es  sei  bekannt,  daß  jener  in  der  Stadt  Angers  vor  dem 
ehrwürdigen  Herrn  Abt  Soundso  und  den  übrigen  ehr- 
baren Herren,  die  mit  ihm  zugegen  waren,  deren  Namen 
oder  Unterschriften  und  Siegel  hier  unten  vermerkt  sind, 
gewisse  Männer,  genannt  Soundso  vor  Gericht  lud,  in- 
dem er  sagte,  sie  wären  in  seinen  Weinberg  an  dem  Orte 
Soundso  ungerechterweise  eingebrochen.  Da  dieser  und 
dieser  zur  Antwort  gaben,  sie  hätten  einen  rechtsgültigen 
Gewährsmann  namens  Soundso,  einen  Hausverwalter, 
der  bezeugen  könnte,  daß  er  ihnen  den  Weinberg  gegeben 
hätte,  so  wurde  ihnen  von  den  Herren  bedeutet,  daß  sie 
an  dem  und  dem  Tag  in  der  Stadt  Angers  ihren  Gewährs- 
mann zur  Zeugnisablegung  vorstellen  müßten;  wenn  sie  es 
nicht  täten,  so  müßten  sie  jenen  in  den  Besitz  seines  Wein- 
berges wieder  einsetzen. 

7.  Es  beginnt  ein  Urteil. 
In  der  Stadt  Angers  vor  dem  Vorsitzenden  und  den 
übrigen  Herren,  die  mit  ihm  zugegen  waren,  klagte  jener 
einen  gewissen  Mann  namens  Soundso  an,  weil  er  durch 
sein  Treiben  Tiere  verloren  hätte,  daß  mehrere  Tiere  durch 
sein  Treiben  gestorben  wären  und  er  sie  geschunden  hätte 
nach  deren  Tod.  Dieser  wurde  gefragt,  was  er  in  dieser 
Sache  antworte.  Und  dieser  sagte,  daß  er  weder  seine 
Tiere  je  getrieben  hätte,  noch  er  durch  sein  Treiben  die 


-  59  - 

Tiere  je  verloren  hätte,  und  daß  sie  nicht  durch  seine  Hände 
geschunden  worden  wären.  Deswegen  waren  der  Vor- 
sitzende und  die  Beisitzer  der  Ansicht,  daß  dieser  sich 
in  soundso  viel  Nächten  mit  soundso  viel  Männern  in 
der  Kirche  des  Heiligen  Soundso  entschuldigen  sollte. 
Wenn  er  dies  tun  könnte,  so  sollte  jener  in  dieser  Sache 
Frieden  schließen.  Wenn  nicht,  dann  sollte  dieser  den 
Schadenersatz  leisten,  den  das  Gesetz  in  einem  solchen 
Fall  bestimmt. 

8. 
In  Gottes  Namen.  Es  ist  der  Wunsch  und  der  Wille 
der  Brüder  Soundso  gewesen,  von  ihrer  Habe  unter  sich 
zu  teilen,  was  sie  auch  getan  haben.  Jener  erhielt  das  Haus 
mit  dem  ganzen  eingezäunten  Hof  Soundso,  sowie  die 
Leibeigenen,  das  bewegliche  und  unbewegliche  Gut,  das 
sich  im  Hause  befindet,  und  Weinberge,  Wälder  und  Weiden 
so  viel,  als  zum  Hause  gehört,  in  vollem  Umfang.  Dagegen 
erhielt  sein  Bruder  Soundso  ein  anderes  Gebiet,  genannt 
Soundso,  mit  allem,  was  dazu  gehört.  Sie  beschlossen 
daher,  daß  sie  sich  eine  eigenhändig  unterschriebene  Ur- 
kunde gegenseitig  geben  sollten,  was  sie  tatsächlich  taten, 
damit  jeder  seinen  Teil  habe,  halte  und  besitze  und  ihn 
vermache,  wem  er  wolle.  Und  wenn  einer  von  uns  es  wagt, 
gegen  seinen  Genossen  zu  handeln  oder  ihm  zu  widerstreben, 
der  verliere  seinen  Teil  an  seinen  Genossen  und  zahle 
außerdem  soundso  viel  solidi,  seine  Ansprüche  möge  er 
nicht  durchsetzen,  und  dieser  Teilungsvertrag  bleibe  zu 
aller  Zeit  fest  bestehen. 

9. 
Ich  jenem.  Wir  haben  auf  die  Bitte  unseres  Pflege- 
kindes beschlossen,  ihm  ein  Grundstück,  genannt  Soundso, 
an  dem  und  dem  Orte  zu  schenken  wegen  der  eifrigen 
Dienste  und  des  Wohlwollens,  die  es  uns  bekanntlich  be- 
zeugt hat.  Dies  haben  wir  auch  getan,  damit  von  heute 
an  dieses  Grundstück  ihm  völlig  gehöre  und  es  volle  Frei- 
heit habe,  mit  demselben  zu  tun,  was  es  wolle.  Und  wegen 
der  Angriffe  schlechter  Menschen  haben  wir  beschlossen, 
eine  Buße  hierin  einzuschließen;  was  wir  auch  getan  haben. 


—  60  - 

Wenn  einer  unserer  Erben  oder  irgend  jemand  oder  ein 
Fremder  dieser  Urkunde  widerstreben  will,  der  bezahle 
ihm  soundso  viel  solidi,  er  möge  seine  Ansprüche  nicht 
durchsetzen,  und  diese  durch  Unterschrift  bekräftigte  Ur- 
kunde bleibe  jederzeit  fest  bestehen. 

10.  a)  Dies  ist  eine  (eingetragene)  Urkunde. 
Im  vierten  Jahr  der  Regierung  unseres  Herrn,  des  Königs 
Childebert,  an  dem  und  dem  Tag  des  Monats  Soundso, 
als  die  städtische  Behörde  von  Angers  dem  Brauche  ge- 
mäß eine  Sitzung  auf  dem  Marktplatz  abhielt,  sprach  der 
hochansehnliche  Herr,  der  Anwalt  Soundso:  „Ich  bitte 
dich,  löblicher  Herr  Stadtverteidiger  Soundso,  Stadt- 
verwalter Soundso,  Befehlshaber  Soundso  und  die  ge- 
samte städtische  Behörde,  daß  du  das  städtische  Archiv 
eröffnen  lassest,  weil  mir  etwas  vorliegt,  was  ich  bei  den 
Akten  erledigen  muß.  Der  Stadtverteidiger,  der  Stadt- 
vorsteher und  die  gesamte  städtische  Behörde  sprachen: 
,,Das  Archiv  steht  dir  offen,  erledige  was  du  magst.'* 
,,Dem  schriftlichen  Befehl  jener  gehorchend  soll  ich  als 
Sachverwalter  auftreten  wegen  des  Auftrags,  durch  den 
sie  ihrem  geliebten  Gemahl  alle  ihre  Prozesse  sowohl  vor 
dem  Gau-  als  vor  dem  Hofgericht  wie  auch  an  anderer 
Stelle  zur  Ausführung  übertrug,  damit  er  veranlasse,  daß 
die  Güter,  die  ihr  aus  dem  Eigentum  ihrer  Eltern  gesetz- 
lich zufallen  oder  zufallen  sollen  oder  ihr  mit  vollem  Recht 
geschuldet  werden,  gegen  ihre  Verwandten  oder  gegen 
sonstwen  gerichtlich  unanfechtbar  gemacht  werden.  Nach 
Einsichtnahme  in  dieses  Mandat,  das  sie  ihrem  geliebten 
Manne  erteilte,  soll  ich  es  in  die  städtischen  Urkunden 
eintragen."  Die  Behörde  nun  sagte:  „Den  Auftrag,  den 
du  zu  haben  behauptest,  soll  der  verehrliche  Herr  Sound- 
so, Diakon  und  Schreiber,  in  Empfang  nehmen."  Der  An- 
walt sagte:  ,,Ich  bitte  die  Herren  und  die  ganze  Behörde, 
da  Ihr  wisset,  daß  dieses  Mandat  den  Gesetzen  gemäß  er- 
teilt worden  sei,  daß  Ihr  die  Schenkungsurkunde,  die  ich 
in  meinen  Händen  habe,  in  Eurer  Gegenwart  auf  dem 
Marktplatz  vorlesg^u- iasÄeiLll  Die  Behörde  nun  sagte: 
„Die  Schenku^^Sw^ii8R},/lffiß/^Ep>^  in  den  Händen 

zu  haben,  a<feJW©iäTi6iinuiTd^>^  der  Stadt  Angers 


—  61  - 

in  unserer  Gegenwart  in  Empfang  nehmen  und  vorlesen. 
Nachdem  dieser  sie  in  Empfang  genommen  hatte,  sagte  er: 

b)  Es  beginnt  das  Mandat. 

,, Meinem  Herrn  und  Gemahl  Soundso.  Ich  bitte  und 
flehe  deine  geliebte  Gnade  an,  daß  du  an  meiner  Stelle 
meine  sämtlichen  Prozesse  sowohl  vor  dem  Gau-  als  vor 
dem  Hofgericht  wie  auch  an  anderer  Stelle  zur  Ausführung 
bringst  und  veranlaßt,  daß  diese  meine  Güter,  die  mir 
aus  dem  Eigentum  meiner  Eltern  gesetzlich  zufallen  oder 
zufallen  sollen  oder  mir  mit  vollem  Recht  geschuldet 
werden,  gegen  meine  Verwandten  oder  gegen  sonstwen 
gerichtlich  unanfechtbar  gemacht  werden.  Und  wisse, 
daß,  was  du  auch  an  unserer  Stelle  tun,  verrichten  und  aus- 
führen wirst,   von   uns  als   gültig  angesehen  werden  soll." 

Dieses  Mandat  wurde  in  der  Stadt  Angers  vor  der 
städtischen  Behörde  beschworen. 

c)  Es  beginnt  die  Schenkung. 
,, Meine  süßeste  und  von  ganzem  Herzen  zu  liebende 
Braut,  Tochter  des  Herrn  Soundso,  ich  genannt  Soundso. 
Da  ich  mich  mit  Gottes  Gnade  dem  Brauche  gemäß  mit 
dem  Willen  deiner  Eltern  mit  dir  verlobt  habe,  schenke 
ich  dir  daher  als  Brautgeschenk  etwas  aus  meinem  be- 
scheidenen Vermögen,  nämlich  ein  Haus  mit  umzäuntem 
Hof,  bewegliche  und  unbewegliche  Habe,  Weinberge,  Wälder 
Wiesen,  Weiden,  Gewässer  und  Wasserläufe ;  die  anstoßen- 
den Grundstücke  und  die  oben  erwähnten  Dinge,  aller- 
liebste Braut,  überlasse  und  übertrage  ich  dir  gänzlich 
durch  diese  Schenkung  am  glücklichen  Tage  unserer  Ver- 
mählung, damit  du  sie  in  deinen  Besitz  aufnimmst.  Ich 
schenke  dir  ein  Armband,  soundso  viel  solidi  wert,  sound- 
so viele  Tuniken,  eine  Bettdecke  für  ein  gemachtes  Bett, 
soundso  viel  solidi  wert,  goldene  Ohrringe,  soundso  viel 
solidi  wert,  Ringe,  soundso  viel  solidi  wert.  Ich  schenke 
dir  ein  Pferd  mit  Sattel  und  allen  Decken,  soundso  viel 
Ochsen,  soundso  viel  Kühe  mit  ihren  Kälbern,  soundso  viel 
Schafe,  soundso  viel  Schweine.  All  diese  erwähnten  Dinge 
sollst  du  in  deinen  Besitz  und  Eigentum  aufnehmen  für 
dich  und  deine  Nachkommen,  wenn  welche  von  uns  beiden 


—  62  - 

erzeugt  werden,  unbeschadet  der  Rechte  des  Heihgen,  auf 
dessen  Gebiet  sie  sich  befinden.  Und  wenn  es  je  einen  gibt, 
sei  es  ich  selber  oder  einer  meiner  Erben  und  Verwandten, 
sei  es  irgend  jemand,  ein  Fremder  oder  ein  Stellvertreter, 
der  sich  dieser  Schenkung,  die  ich  dir  aus  freiem  Willen  habe 
niederschreiben  lassen,  widersetzen  wollte  oder  es  wagen 
würde,  zu  klagen  und  Schadenersatz  zu  beanspruchen,  der 
bezahle  dir  vor  Beginn  des  Prozesses  einmal  und  ein 
anderes  Mal  das  Doppelte  dessen,  was  die  Schenkung  ent- 
hält, oder  dessen,  was  sie  zu  jener  Zeit  mit  dem  Wertzu- 
wachs ausmachen  wird,  seineKlage  sei  erfolglos,  und  diese 
Schenkung  und  unser  Wille  bleibe  zu  allen  Zeiten  fest 
bestehen/' 

Darauf  sagte  die  Behörde:  „Wenn  du  noch  anderes 
wegen  dieser  Angelegenheit  vorliegen  hast  und  verhandeln 
sollst,  sage  es  augenblicklich."  Der  Anwalt  sagte:  ,,Ich 
danke  Eurer  Ansehnlichkeit  dafür,  daß  Ihr  die  nieder- 
geschriebene Schenkungsurkunde  jener,  die  ich  zu  be- 
sorgen habe.  Eurem  Wohlwollen  gemäß  in  die  städtischen 
Akten  eingetragen  habt." 


THE  INSn!i;;^  u,   MrOIAEVAL  STUDiES 

10  ELMSLEY  PLACC 

TORONTO  6,  CANADA, 


1610     ^ 


■^v^' 


k 

m 


"^. 


\y\  m, 


f^\